Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

den verricht en de voor de vervaardiging van het totale product noodzakelijke arbeidstijd wordt
verkort.[15]
In vele takken van bedrijvigheid komen kritieke momenten voor, dat wil zeggen door de aard van
het arbeidsproces zelf bepaalde tijdsruimten, waarbinnen bepaalde arbeidsresultaten moeten worden
verkregen. Wanneer bijvoorbeeld een kudde schapen moet worden geschoren of een aantal
hectaren graanland moet worden gemaaid en geoogst, hangt kwantiteit en kwaliteit van het product
ervan af of de bewerking op een bepaald tijdstip is begonnen en op een bepaald tijdstip
wordt beëindigd. Evenals bijvoorbeeld bij de haringvangst is hier de tijdsruimte, die het arbeidsproces
mag beslaan, voorgeschreven. De enkeling kan van één dag slechts één arbeidsdag maken,
laten we zeggen van 12 uur; maar de samenwerking van bijvoorbeeld 100 man vergroot een 12-urige
arbeidsdag tot een arbeidsdag van 1200 uur. De beperktheid van de arbeidsduur wordt hier
gecompenseerd door de omvang van de arbeidsmassa, welke op het beslissende moment op het
productieterrein wordt geworpen. De tijdige werking is hier afhankelijk van de simultane aanwending
van vele gecombineerde arbeidsdagen, de omvang van het nuttige effect van het aantal
arbeiders, welk aantal echter altijd kleiner is dan het aantal arbeiders dat, ieder afzonderlijk, nodig
is om in dezelfde tijdsruimte hetzelfde resultaat te bereiken.[16] Het is door het ontbreken
van deze coöperatie dat in het westen van de Verenigde Staten een hoeveelheid graan en in delen
van Oost-Indië (waarde Engelse overheersing de oude gemeenschappen heeft verwoest) een hoeveelheid
katoen jaarlijks wordt verspild.[17]
Enerzijds maakt de coöperatie de verbreding van de ruimtelijke sfeer van de arbeid mogelijk en
wordt zij voor bepaalde arbeidsprocessen reeds daarom door de ruimtelijke samenhang van het
arbeidsvoorwerp vereist, zoals bij de drooglegging van land, indijking, bevloeiing, aanleg van
kanalen, wegen en spoorwegen, enzovoort. Anderzijds maakt de coöperatie in verhouding tot de
productieschaal een ruimtelijke inperking van het productiegebied mogelijk. Deze inperking van
de ruimtelijke sfeer van de arbeid bij een gelijktijdige verbreding van zijn werkingssfeer, waardoor
een hoeveelheid bijkomende kosten (faux frais) bespaard kunnen worden, ontstaat door de
opeenhoping van arbeiders, het samenvoegen van verschillende arbeidsprocessen en de concentratie
van de productiemiddelen.[18]
Vergeleken met een even grote som afzonderlijke, individuele arbeidsdagen brengt de gecombineerde
arbeidsdag een grotere hoeveelheid gebruikswaarde voort, waardoor de arbeidstijd, nodig
voor de voortbrenging van een gewenst nuttig resultaat wordt verminderd. Of nu in een bepaald
geval de gecombineerde arbeidsdag deze verhoogde productiviteit verwerft omdat die arbeidsdag
het mechanisch vermogen van de arbeid doet toenemen of de ruimtelijke werkingssfeer van de
arbeid vergroot of het ruimtelijke productiegebied in verhouding tot de productieschaal verkleint
of op het kritieke moment in weinig tijd veel arbeid in beweging zet of de wedijver onder de personen
onderling prikkelt of hun levenslust vergroot of op de gelijksoortige verrichtingen van velen
het stempel drukt van continuïteit en veelzijdigheid of verschillende bewerkingen gelijktijdig
verricht of op de productiemiddelen bespaart door hun gemeenschappelijk gebruik of de individuele
arbeid het karakter verleent van maatschappelijk-gemiddelde arbeid, onder alle omstandigheden
is de specifieke productiviteit van de gecombineerde arbeidsdag maatschappelijke productiviteit
van de arbeid of productiviteit van maatschappelijke arbeid. Zij komt voort uit de coöperatie
zelf. In het volgens een plan samenwerken met anderen ontdoet de arbeider zich van zijn individuele
beperkingen en brengt hij het vermogen van zijn soort tot ontwikkeling.[19]