Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

Gegeven het verschil tussen de waarde van de machinerie en het aan het dagelijks product afgestane
waardedeel, is de mate waarin dit waardedeel het product duurder maakt in de eerste plaats
afhankelijk van de omvang van het product, als het ware van de oppervlakte van het product. In
een in 1858 gepubliceerde voordracht schat de heer Baynes uit Blackburn dat ‘iedere reële[109a]
mechanische paardenkracht 450 spindels van automatische mules met de daarbij behorende instrumenten
of 200 spindels van de throstle (een soort spinmachine) of 15 weefgetouwen voor 40
duims stof met de bijbehorende toestellen voor het optrekken van de ketting, het appreteren, enzovoort,
aandrijft’. De dagelijkse kosten van een stoompaardenkracht en de slijtage van de daardoor
voortbewogen machinerie verdelen zich dus in het eerste geval over het dagproduct van 450
spindels van de mule, in het tweede geval over het dagproduct van 200 spindels van de throstle en
in het derde geval over het dagproduct van 15 mechanische weefgetouwen; hierdoor wordt op
een ons garen of op een el geweven stof slechts een zeer klein waardedeel overgedragen. Hetzelfde
geldt voor de stoomhamer uit het voorbeeld van hierboven. Aangezien zijn dagelijkse slijtage,
verbruik van kolen, enzovoort, verdeeld worden over de enorme massa’s ijzer, die de stoomhamer
dagelijks bewerkt, wordt aan iedere centenaar ijzer slechts een klein waardedeel toegevoegd,
welk waardedeel echter zeer groot zou zijn indien dit cyclopische instrument werd gebruikt om
kleine spijkertjes in te slaan.
Gegeven het werkzame vermogen van de arbeidsmachine, dus gegeven het aantal van haar werktuigen
of — wanneer het om de kracht gaat — de omvang van die werktuigen, zal de hoeveelheid
product afhangen van de snelheid waarmee de machine werkt, dus bijvoorbeeld van de snelheid
waarmee de spindel draait of het aantal hamerslagen per minuut. Vele van deze kolossale hamers
geven 70 slagen per minuut; Ryders patentsmeedmachine, die stoomhamers van kleine omvang
gebruikt bij het smeden van spindels, geeft 700 slagen per minuut.
Gegeven de verhouding waarin de machine waarde overdraagt op het product, hangt de grootte
van dit waardedeel af van haar eigen waardegrootte.[110] Hoe minder arbeid de machine zelf bevat,
des te minder waarde zij op het product overdraagt. Hoe minder waarde zij afstaat, des te
productiever zij is en des te meer haar diensten die van de natuurkrachten benadert. En de productie
van machines door machines vermindert hun waarde in verhouding tot hun uitbreiding en
hun effectiviteit.
Een vergelijkende analyse van de prijzen van waren, door handwerk of in manufacturen geproduceerd,
met de prijzen van dezelfde waren die machinaal zijn vervaardigd, laat ons in het algemeen
zien dat bij het machinale product het van het arbeidsmiddel afkomstige waarde element relatief
toeneemt, maar absoluut afneemt. Dat wil zeggen dat de absolute grootte afneemt, maar dat de
grootte in verhouding tot de totale waarde van het product, bijvoorbeeld een pond garen,
toeneemt.[111]
Wanneer de vervaardiging van een machine evenveel arbeid kost als bij het gebruik van die machine
wordt bespaard, wanneer dus de totale som van de voor de productie van een waar noodzakelijke
arbeid niet daalt of de arbeidsproductiviteit niet toeneemt, dan is het duidelijk dat er alleen
sprake is van een verplaatsing van arbeid. Het verschil tussen de arbeid die de machine kost en de
arbeid die zij bespaart — of de mate van productiviteit — hangt kennelijk niet af van het verschil
tussen haar eigen waarde en de waarde van het werktuig, dat door haar wordt vervangen. Dit verschil
blijft bestaan zolang de arbeidskosten van de machine (en dus het door die machine aan het