Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

ders voor hemden verminderen. Het totaal van de noodzakelijke bestaansmiddelen bestaat echter
uit verschillende waren, enkel producten van bijzondere industrieën en de waarde van elk van
deze waren vormt steeds een evenredig deel van de waarde der arbeidskracht. Deze waarde neemt
mét de voor zijn reproductie noodzakelijke arbeidstijd af en de totale verkorting van die arbeidstijd
is gelijk aan de som van elk van deze verkortingen in elk van die bijzondere takken van industrie.
We behandelen hier het algemene resultaat alsof het ‘t onmiddellijke resultaat en het onmiddellijke
doel in ieder afzonderlijk geval was. Wanneer een enkele kapitalist door vergroting
van de arbeidsproductiviteit bijvoorbeeld hemden goedkoper maakt, hoeft hem helemaal niet het
doel voor ogen te staan de waarde van de arbeidskracht en daarmee de noodzakelijke arbeidstijd
pro tanto te doen dalen, maar alleen voor zover hij ten slotte bijdraagt tot het bereiken van dit resultaat,
draagt hij bij tot verhoging van de algemene meerwaardevoet.[3] De algemene en noodzakelijke
tendenties van het kapitaal dient men van hun verschijningsvormen te onderscheiden.
De manier waarop de immanente wetten van de kapitalistische productie in de uiterlijke beweging
van de kapitalen te voorschijn komen, zich als dwangwetten van de concurrentie laten gelden
en daardoor als drijvende motieven bij de individuele kapitalist tot bewustzijn komen, zullen
we nu nog niet behandelen; maar dit is al direct duidelijk: wetenschappelijke analyse van de concurrentie
is alleen mogelijk indien het innerlijke wezen van het kapitaal wordt begrepen, zoals de
schijnbare beweging van de hemellichamen alleen begrijpelijk is voor hem, die hun werkelijke,
maar met de zintuigen niet waarneembare beweging kent. Nochtans moeten we tot een juist begrip
van de productie der relatieve meerwaarde en uitsluitend op grond van de reeds verkregen
resultaten het volgende opmerken.
Indien een arbeidsuur wordt uitgedrukt in een hoeveelheid goud van 6d. of een 1 / 2 s., wordt in een
12-urige arbeidsdag een waarde van 6s. geproduceerd. Stel dat met een gegeven arbeidsproductiviteit
in deze 12 arbeidsuren 12 stuks van een waar worden vervaardigd. We nemen aan dat de
waarde van bij elk van deze exemplaren verbruikte productiemiddelen, grondstoffen enzovoort,
6d. bedraagt. Onder deze voorwaarde kost de waar per stuk 1s., namelijk 6d. voor de waarde van
de productiemiddelen en 6d. voor de bij de bewerking van de waar nieuw toegevoegde waarde.
Laten we nu eens aannemen dat een kapitalist er in slaagt de arbeidsproductiviteit te verdubbelen
en in de 12-urige arbeidsdag 24 in plaats van 12 stuks van deze warensoort produceert. Bij een
gelijkblijvende waarde van de productiemiddelen daalt de waarde van de waar tot 9d. per stuk,
namelijk 6d. voor de waarde van de productiemiddelen en 3d. voor de door de laatste arbeid
nieuw toegevoegde waarde. Ondanks de verdubbelde productiviteit levert de arbeidsdag net als
voorheen slechts een nieuwe waarde van 6s., welk bedrag nu echter over twee maal zoveel pro-
ducten wordt verdeeld. Op elk afzonderlijk product valt dus nog slechts 1 / 24 in plaats van 1 / 12
van deze totale waarde, 3d. in plaats van 6d. of — wat hetzelfde is — aan de productiemiddelen
wordt bij hun omzetting in product, per stuk gerekend, nu nog slechts een half in plaats van een
heel arbeidsuur zoals voordien toegevoegd. De individuele waarde van deze waar ligt nu beneden
haar maatschappelijke waarde, dat wil zeggen: zij kost minder arbeidstijd dan de grote massa van
hetzelfde artikel, welke onder de maatschappelijk-gemiddelde voorwaarden werd geproduceerd.
Per stuk kost de waar gemiddeld 1s. of vertegenwoordigt 2 uur maatschappelijke arbeid; onder de
veranderde productiewijze kost de waar per stuk slechts 9d. of bevat slechts 1 1 / 2 arbeidsuur. De
werkelijke waarde van een waar is echter niet haar individuele, maar haar maatschappelijke