Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

Na deze grondwaarheid eenmaal te hebben vastgesteld, geeft Mill uiting aan zijn superioriteit ten
opzichte van de mercantilisten: ‘We zien dus dat de winst niet ontstaat door de toevallige gebeurtenis
van de ruil, maar door de productiviteit van de arbeid; de totale winst van een land wordt
altijd bepaald door de productiviteit van de arbeid, onverschillig of al dan geen ruil plaatsvindt.
Zou er geen arbeidsverdeling bestaan, dan zou er koop noch verkoop zijn, maar wel altijd winst.’
Hier zijn dus ruil, koop en verkoop — de algemene voorwaarden van de kapitalistische productie
— louter toevallige gebeurtenissen en is er nog altijd winst zonder koop of verkoop van arbeidskracht!
En hij gaat verder: ‘Wanneer de arbeiders van een land gezamenlijk 20 % boven hun loonsom
produceren, dan bedraagt de winst 20 %, ongeacht de hoogte van de prijzen van de waren.’ Dit is,
enerzijds, een goed geslaagde tautologie, want wanneer de arbeiders een meerwaarde van 20 %
produceren voor hun kapitalisten, zal de winst zich verhouden tot het totale loon der arbeiders als
20:100. Anderzijds is het echter volkomen onjuist dat de winst ‘20 % zal bedragen’. De winsten
moeten altijd kleiner zijn, omdat zij worden berekend op basis van het totale voorgeschoten kapitaal.
Stel dat de kapitalist £500 heeft voorgeschoten, waarvan £400 aan productiemiddelen en
£100 aan arbeidsloon. Is de meerwaardevoet, zoals hier wordt aangenomen, 20 %, dan is de
winstvoet 20:500, dat wil zeggen 4 % en niet 20 %.
Hierna volgt een schitterend staaltje van de wijze, waarop Mill de verschillende historische vormen
der maatschappelijke productie behandelt: ‘Ik ga overal uit van de huidige stand van zaken,
die op enkele uitzonderingen na overal wordt aangetroffen, dat wil zeggen dat de kapitalist alle
uitgaven voorschiet, de betaling van de arbeiders inbegrepen.’ Welk een wonderlijk gezichtsbedrog
om overal een toestand te zien die tot nu toe slechts bij uitzondering op de aardbol wordt
aangetroffen! Maar we gaan verder. Mill is wel zo goed toe te geven ‘dat het niet absoluut noodzakelijk
is dat dit zo is’. Integendeel. ‘De arbeider zou met de betaling, zelfs voor het totaal van
het loonbedrag, kunnen wachten tot het werk volledig voltooid was, indien hij beschikte over de
middelen, die nodig zijn om in die tussentijd in zijn onderhoud te voorzien. Maar in dat geval zou
hij in zekere zin een kapitalist zijn, die kapitaal in de zaak belegt en een deel van de fondsen levert,
die voor het voortzetten van de zaak nodig zijn.’ Mill had even goed kunnen zeggen dat de
arbeider, die niet alleen de bestaansmiddelen maar ook de arbeidsmiddelen voorschiet, in werkelijkheid
zijn eigen loonarbeider is. Of dat de Amerikaanse boer, die alleen voor zichzelf in plaats
voor anderen herendiensten verricht, zijn eigen slaaf is.
Nadat Mill ons op deze wijze duidelijk heeft bewezen dat de kapitalistische productie, zelfs als ze
niet bestond, toch zou bestaan, is hij nu consequent genoeg om te bewijzen, dat zij zelfs dan niet
bestaat wanneer ze bestaat: ‘En zelfs in het vorige geval (wanneer de kapitalist de loonarbeider
het totaal van zijn bestaansmiddelen voorschiet -M.) kan de arbeider op dezelfde wijze worden
beschouwd (namelijk als een kapitalist -M.). Want wanneer hij zijn arbeid beneden de marktprijs
(! -M.) afstaat kan men dit beschouwen alsof hij het verschil (? -M.) aan zijn ondernemer voorschiet,
enzovoort.’[9a] In werkelijkheid schiet de arbeider gedurende een week, enzovoort, de
kapitalist zijn arbeid gratis voor om aan het einde van de week, enzovoort, de marktprijs te ontvangen;
dit maakt de arbeider volgens Mill tot een kapitalist! Op het vlakke terrein zien ook
hoopjes aarde er uit als heuvels; men bepale zelf de vlakheid van onze huidige bourgeoisie naar
het kaliber van haar ‘grote geesten’.