Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

noemde ‘homologe reeksen’ van koolwaterstofverbindingen, waarvan elk een eigen algebraïsche
formule bezit. Bijvoorbeeld de reeks van paraffine: C n, H 2n+2 ; die van normale alcohol: C n,
H 2n+2, O; die van normale vetzuren: C n, H 2n, O 2 en vele andere. In bovenstaande voorbeelden
wordt door een eenvoudige kwantitatieve toevoeging van CH 2 aan de molecuulformule telkens
een kwalitatief verschillende stof gevormd. Zie voor het door Marx overschatte aandeel van Laurent
en Gerhardt bij de vaststelling van deze feiten: Kopp, Entwicklung der Chemie, München,
1873, p. 709 en 716; Schorlemmer, Rise and Progress of Organic Chemistry, London, 1879, p.
54. -F.E.]
[206] Martin Luther noemt dergelijke instellingen die Gesellschaft Monopolia.
[207] Reports of Inspectors of Factories, April 30, 1849, p. 59.
[208] T.a.p., p. 60. Fabrieksinspecteur Stuart, zelf een Schot en in tegenstelling tot de Engelse
fabrieksinspecteurs geheel in de kapitalistische denkwijze verstrikt, verklaart uitdrukkelijk dat
deze brief (door hem in zijn rapport opgenomen) ‘de meest nuttige mededeling is van één der fabrikanten,
die het system of relays gebruiken, en bijzonder geschikt om de vooroordelen en bezwaren
tegen dit systeem te weerleggen’.
Afdeling IV. De productie van relatieve meerwaarde
Hoofdstuk 10
Het begrip relatieve meerwaarde
Tot nu toe hebben wij het deel van de arbeidsdag, dat slechts een equivalent voortbrengt van de
door het kapitaal betaalde waarde van de arbeidskracht, beschouwd als een constante grootheid;
onder gegeven productievoorwaarden, in een bepaald economisch ontwikkelingsstadium van de
maatschappij, gaat dit inderdaad op. Behalve deze noodzakelijke arbeidstijd kon de arbeider 2, 3,
4, 6, enzovoort, uren werken. De meerwaardevoet en de lengte van de arbeidsdag hingen af van
de omvang van deze verlenging. Was de noodzakelijke arbeidstijd constant, de totale arbeidsdag
daarentegen was variabel. We veronderstellen nu een arbeidsdag, waarvan de lengte en de verdeling
in noodzakelijke arbeid en meerarbeid gegeven zijn. De lijn
a——————————b————c
stelt bijvoorbeeld een arbeidsdag voor van 12 uur, waarvan het stuk ab 10 uur noodzakelijke arbeid
en het stuk bc 2 uur meerarbeid. Hoe kan nu de productie van meerwaarde worden vergroot,
dat wil zeggen de meerarbeid worden verlengd, zonder of onafhankelijk van een verdere verlenging
van ac?
Ondanks de gegeven grenzen van de arbeidsdag ac blijkt bc te kunnen worden verlengd, zo niet
door verschuiving voorbij het eindpunt c — welk punt tevens eindpunt is van de arbeidsdag ac —
dan door verschuiving van het beginpunt b in tegenovergestelde richting, naar a toe. Stel dat in