Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

verschillende deelbewerkingen in één oogopslag in één ruimte ziet verrichten, terwijl in de maatschappij
de versplintering over grote gebieden en het grote aantal in ieder afzonderlijk bedrijf
werkende personen de samenhang verdoezelen.[57] Wat is echter het verband tussen de onafhankelijke
werkzaamheden van veefokker, looier en schoenmaker? Het bestaan van hun resp. producten
als waren. Wat kenmerkt daarentegen de arbeidsverdeling in de manufactuur? Dat de
deelarbeider geen waar produceert.[58] Pas het gemeenschappelijk product van de deelarbeiders
vormt een waar.[58a] De maatschappelijke arbeidsverdeling komt tot stand door koop en verkoop
van de producten van verschillende bedrijfstakken, de samenhang van de deelbewerkingen in de
manufactuur door de verkoop van verschillende arbeidskrachten aan dezelfde kapitalist, die hen
gebruikt als een gecombineerde arbeidskracht. De arbeidsverdeling in de manufactuur veronderstelt
concentratie van de productiemiddelen in handen van de kapitalist, de maatschappelijke arbeidsverdeling
verspreiding van de productiemiddelen over vele, van elkaar onafhankelijke warenproducenten.
Terwijl in de manufactuur volgens de ijzeren wet van het verhoudingsgetal of
proportionaliteit bepaalde arbeidersgroepen worden ondergebracht bij bepaalde functies, spelen
bij de verdeling van de warenproducenten en hun productiemiddelen over de verschillende maatschappelijke
takken van arbeid toeval en willekeur hun kleurig spel. Het is waar dat de verschillende
productiesferen voortdurend trachten met elkaar in evenwicht te blijven; enerzijds doordat
iedere warenproducent een gebruikswaarde moet produceren, dus een bepaalde maatschappelijke
behoefte moet bevredigen, waarbij weliswaar de omvang van deze behoeften kwantitatief verschillend
is, maar een innerlijke band de verschillende behoeften aaneenketent tot een natuurlijk
systeem; anderzijds doordat de waardewet van de waren bepaalt hoeveel van haar totaal beschikbare
arbeidstijd de maatschappij kan besteden aan de productie van iedere afzonderlijke warensoort.
Maar deze voortdurende tendentie van de verschillende productiesferen om in evenwicht te
komen werkt slechts als reactie op de voortdurende verbreking van dit evenwicht. De bij de arbeidsverdeling
binnen de werkplaats a priori en stelselmatig gevolgde regel werkt bij de maatschappelijke
arbeidsverdeling slechts a posteriori als een innerlijke, blinde, in het dalen en stijgen
van de marktprijzen waarneembare, absolute noodzaak, welke de ordeloze willekeur van de warenproducenten
overmant. De arbeidsverdeling in de manufactuur vooronderstelt het onvoorwaardelijke
gezag van de kapitalist over mensen, die alleen maar delen vormen van een hem toebehorend
totaal mechanisme; de maatschappelijke arbeidsverdeling plaatst onafhankelijke warenproducenten
tegenover elkaar, die geen ander gezag erkennen dan dat van de concurrentie, de
dwang die door de druk van hun wederkerige belangen op hen wordt uitgeoefend, zoals in het
dierenrijk het bellum omnium contra omnes (oorlog van allen tegen allen) de bestaansvoorwaarden
van allen min of meer in stand houdt. Hetzelfde burgerlijke bewustzijn, dat de arbeidsverdeling
in de manufactuur, het levenslang vastklinken van de arbeider aan een deelbewerking en de
onvoorwaardelijke onderwerping van de deelarbeider aan het kapitaal bejubelt als een organisatie
van de arbeid, welke zijn productieve vermogen vergroot, kwalificeert daarom op even luide toon
iedere bewuste maatschappelijke controle op en regeling van het maatschappelijke productieproces
als een inbreuk op de onschendbare eigendomsrechten, de vrijheid en de ‘genialiteit’ (zoals ze
zelf zeggen) van de individuele kapitalist. Het is zeer typerend dat de geestdriftige apologeten
van het fabriekssysteem geen ernstiger bezwaar tegen iedere algemene organisatie van de maatschappelijke
arbeid weten in te voeren dan dat daardoor de gehele maatschappij in een fabriek
zou veranderen.
Terwijl in een maatschappij met kapitalistische productiewijze de anarchie van de maatschappelijke
arbeidsverdeling en het despotisme van de arbeidsverdeling in de manufactuur elkaar bepa-