Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

even groot hoeft te zijn.[26] En ten slotte, zodra de mensen op de een of andere manier voor elkaar
werken, krijgt hun arbeid ook een maatschappelijke vorm.
Waaruit vloeit het raadselachtige karakter, dat het arbeidsproduct krijgt zodra het in de warenvorm
verschijnt, dan voort? Kennelijk uit deze vorm zelf. De gelijkheid van de menselijke arbeid
krijgt de concrete vorm van de gelijke waardesubstantie van het arbeidsproduct; de meting van de
besteding van menselijke arbeidskracht via de tijdsduur krijgt de vorm van waardegrootte van het
arbeidsproduct; en, ten slotte, de verhoudingen tussen de producenten (in welke verhoudingen de
maatschappelijke bepalingen van hun soorten arbeid zich doen blijken) krijgen de vorm van een
maatschappelijke verhouding van de arbeidsproducten.
Het geheimzinnige van de warenvorm ligt dus eenvoudig in de omstandigheid dat deze vorm
voor de mensen het maatschappelijk karakter van hun eigen arbeid weerspiegelt als het concrete
karakter van de arbeidsproducten zelf, als de maatschappelijk-natuurlijke eigenschappen van deze
dingen; hierdoor wordt ook de maatschappelijke verhouding van de producenten tot hun totale
arbeid weerspiegeld als een buiten hen om bestaande maatschappelijke verhouding van voorwerpen.
Door dit quid pro quo worden de arbeidsproducten waren, met de zintuigen waarneembare
bovennatuurlijke of maatschappelijke dingen. Zo doet de lichtreflectie van een object op onze
gezichtszenuw zich niet voor als een subjectieve prikkeling van die zenuw, maar als een concrete
vorm van het object, dat zich buiten het oog bevindt. Maar bij het zien wordt werkelijk licht geworpen
van het ene ding, het externe object, op het andere, het oog. Het is een fysische verhouding
tussen fysische zaken. In tegenstelling hiermee hebben de warenvorm en de waardeverhouding
van de arbeidsproducten, waarin deze vorm tot uitdrukking komt, absoluut niets te maken
met de fysische eigenschappen van de waren en met de daaruit voortvloeiende materiële betrekkingen.
Het is slechts de bepaalde maatschappelijke verhouding van de mensen zelf, die voor hen
de fantasmagorische vorm van een verhouding tussen dingen aanneemt. Willen wij een analogie
vinden, dan moeten we vluchten in het schimmenrijk van de religieuze wereld. In die wereld bezitten
de producten van het menselijke brein zelfstandige gedaanten, die — begiftigd met een eigen
leven — in een onderlinge verhouding en in een verhouding tot de mensen staan. En zo is het
ook in de warenwereld gesteld met de producten van menselijke hand. Dit noem ik het fetisjkarakter,
dat de arbeidsproducten krijgen zodra zij als waren worden geproduceerd; dit karakter is
derhalve onverbrekelijk met de warenproductie verbonden.
Uit bovenstaande analyse bleek reeds dat dit fetisjkarakter van de warenwereld ontstaat uit het
bijzondere, maatschappelijke karakter van de arbeid, waardoor de waren worden voortgebracht.
Gebruiksvoorwerpen worden trouwens toch pas waren omdat zij producten zijn van onafhankelijk
van elkaar verrichte individuele soorten arbeid. Het complex van deze individuele arbeid
vormt de maatschappelijke totale arbeid. Aangezien de producenten pas door de ruil van hun arbeidsproducten
in maatschappelijk contact treden, treedt ook het specifiek maatschappelijke karakter
van hun bijzondere arbeid door deze ruil aan het daglicht. Anders gezegd: de individuele
arbeid doet zich inderdaad pas gelden als schakel van de maatschappelijke totale arbeid door de
verhouding, waarin de arbeidsproducten, en via deze ook de producenten, door de ruil worden
geplaatst. Voor de producenten krijgen de maatschappelijke betrekkingen van hun individuele
soorten arbeid daardoor het voorkomen van wat zij werkelijk zijn, dat wil zeggen niet de onmid-