Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

mulatie van ellende, kwelling van arbeid, slavernij, onwetendheid, onmenselijkheid en zedelijke
ontaarding aan de andere kant, dat wil zeggen aan de kant van de klasse, die haar eigen product
voortbrengt als kapitaal.
Economen hebben op verschillende manieren gewezen op dit antagonistisch karakter van de kapitalistische
accumulatie,[88] hoewel zij dit verwarren met weliswaar analoge, maar toch wezenlijk
verschillende verschijnselen van voorkapitalistische productiewijzen.
De Venetiaanse monnik Ortes, één der grootste schrijvers over economie uit de achttiende eeuw,
beschouwt het antagonisme van de kapitalistische productie als een algemene natuurwet van de
maatschappelijke rijkdom. ‘Het economisch goede en het economisch slechte staan bij een volk
altijd in evenwicht, de overvloed aan goederen voor enigen is altijd gelijk aan het gebrek aan
goederen voor anderen. Grote rijkdom voor enigen gaat altijd gepaard met absolute beroving van
het noodzakelijke bij een veel groter aantal anderen. De rijkdom van een volk komt overeen met
zijn bevolking en de ellende van een volk komt overeen met zijn rijkdom. De ijver van sommigen
dwingt tot lediggang voor anderen. De armen en werklozen zijn een noodzakelijk gevolg van de
rijken en werkenden, enzovoort.’[89] Ongeveer tien jaar na Ortes verheerlijkte de protestantse
dominee Townsend van de Church of England op zeer grove wijze de armoede als een noodzakelijke
voorwaarde van de rijkdom. ‘Wettelijke dwang tot arbeid gaat gepaard met te veel moeite,
geweld en rumoer, terwijl de honger niet alleen een vrediger, rustiger en aanhoudender druk uitoefent,
maar ook als de meest natuurlijke drijfkracht tot vlijt en arbeid de grootste inspanning teweegbrengt.’
Alles komt er dus op aan de honger onder de arbeidersklasse permanent te maken
en volgens Townsend zorgt het bevolkingsbeginsel, dat in het bijzonder onder de armen werkzaam
is, hiervoor. ‘Het schijnt een natuurwet te zijn dat de armen in zekere mate onvoorzichtig
zijn (namelijk zo onvoorzichtig om zonder een gouden lepel in de bek op de wereld te komen
-M.), zodat er steeds een aantal aanwezig is voor de uitvoering van de meest onderworpen, smerigste
en verachtelijkste functies van de samenleving. Het fonds van menselijk geluk wordt daardoor
sterk vergroot, de fijngevoeliger mensen worden niet alleen bevrijd van geestdodende arbeid,
maar kunnen zich ongestoord wijden aan een hogere roeping, enzovoort. . . De armenwet
bezit de neiging de harmonie en schoonheid, de symmetrie en orde van dit systeem, dat door God
en de natuur op de wereld is gevestigd, te vernietigen.’[90] Terwijl de Venetiaanse monnik het
noodlot, dat de ellende vereeuwigt, beschouwde als de rechtvaardiging van bestaan van de Christelijke
liefdadigheid, van het celibaat, van de kloosters en vrome stichtingen, vindt de protestantse
dominee daarentegen hierin het voorwendsel om de wetten te veroordelen, krachtens welke de
arme een recht bezat op een karige aalmoes uit de openbare kas. — ‘De vooruitgang van de
maatschappelijke rijkdom,’ zo schrijft Storch, ‘brengt die nuttige klasse van de samenleving
voort. . . die de vervelendste, laagste en afschuwelijkste werkzaamheden verricht, kortom al datgene
wat het leven bezit aan onaangenaams en onderdanigs op haar schouders neemt en juist
daardoor de andere klassen de tijd, helderheid van geest en conventionele (c’est bon! -M.) waardigheid
verschaft, enzovoort.’[91] Storch vraagt zich af wat dan eigenlijk het voordeel is van deze
kapitalistische beschaving met haar ellende en ontaarding van de massa boven de barbaarsheid.
Hij vindt maar één antwoord — de veiligheid! ‘Dank zij de vooruitgang van industrie en
wetenschap,’ schrijft Sismondi, ‘kan iedere arbeider iedere dag veel meer produceren dan hij voor
zijn eigen consumptie nodig heeft. Maar zou hij, op het moment dat zijn arbeid de rijkdom produceert,
geroepen zijn die rijkdom zelf te consumeren, dan zou de rijkdom hem weinig geschikt
voor de arbeid maken.’ Volgens hem ‘zouden de mensen (dat wil zeggen de niet-arbeiders -M.)