Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

dwingt slechts de voor zijn handeling noodzakelijke tijd te gebruiken en dat zodoende een totaal
andere continuïteit, gelijkvormigheid, regelmatigheid, orde[37] en vooral ook intensiteit van de
arbeid tot stand wordt gebracht dan in het onafhankelijke ambacht of zelfs in de eenvoudige coöperatie.
Dat aan een waar niet meer arbeidstijd wordt besteed dan voor haar vervaardiging maatschappelijk
noodzakelijk is, komt bij de warenproductie in het algemeen tot uiting als een externe
dwang der concurrentie, omdat — oppervlakkig uitgedrukt — iedere afzonderlijke producent de
waar tegen de marktprijs moet verkopen. In de manufactuur daarentegen wordt de levering van
een bepaalde hoeveelheid product binnen een gegeven arbeidstijd een technische wet van het
productieproces zelf.[38]
Voor verschillende bewerkingen zijn echter ongelijke tijdruimten nodig en in gelijke tijdruimten
worden dus ongelijke hoeveelheden deelproduct geleverd. Indien dezelfde arbeider dus dag in
dag uit dezelfde bewerking verricht, moeten voor verschillende bewerkingen verschillende aantallen
arbeiders worden gebruikt, bijvoorbeeld 4 gieters en 2 brekers op 1 wrijver in een lettergieterij,
waar per uur de gieter 2000 letters giet, de breker 4000 breekt en de wrijver 8000 blank
poetst. Hier komt de coöperatie in zijn eenvoudige vorm terug: het gelijktijdig gebruik van vele
personen die iets gelijksoortige doen, maar nu als uitdrukking van een organische verhouding. De
arbeidsverdeling in de manufactuur vereenvoudigt en vermenigvuldigt dus niet slechts de kwalitatief
verschillende organen van de maatschappelijke totaalarbeider, maar schept ook een mathematisch
vaste verhouding voor de kwantitatieve omvang van deze organen, dat wil zeggen voor
het relatieve aantal arbeiders of voor de relatieve grootte van de groepen arbeiders voor iedere
afzonderlijke functie. Met de kwalitatieve vertakking brengt zij de kwantitatieve regel en proportionaliteit
van het maatschappelijk arbeidsproces tot ontwikkeling.
Is eenmaal het juiste verhoudingsgetal van de verschillende groepen deelarbeiders voor een bepaalde
productieschaal proefondervindelijk vastgesteld, dan kan men deze schaal slechts vergroten
door een veelvoud van iedere, aparte groep arbeiders te gebruiken.[39] Hierbij moet men er
rekening mee houden dat dezelfde persoon bepaalde soorten arbeid even goed op grotere als op
kleinere schaal kan uitvoeren, bijvoorbeeld het houden van toezicht, het transport van deelproducten
van de ene productiefase naar de andere, enzovoort. Het zelfstandig maken van deze functies,
de toewijzing van deze functies aan speciale arbeiders, wordt dus pas voordelig bij een vergroting
van het aantal aan het werk gezette arbeiders, maar deze vergroting moet terstond proportioneel
op alle groepen worden toegepast.
De enkele groep, dat wil zeggen een aantal arbeiders die dezelfde deelfunctie verrichten, bestaat
uit homogene elementen en vormt een bijzonder orgaan van het totale mechanisme. In verschillende
manufacturen echter is de groep zelf een samengesteld arbeidslichaam, terwijl het totale
mechanisme gevormd wordt door de herhaling of verveelvoudiging van deze elementaire productieve
organismen. In de flessenmanufactuur bijvoorbeeld. Deze manufactuur kent drie wezenlijk
verschillende fasen. In de eerste plaats de voorbereidende fase: het bereiden van het glasmengsel,
het mengen van zand, kalk, enzovoort, en het smelten van deze bestanddelen tot een vloeibare
massa.[40] Bij deze eerste fase zijn verschillende deelarbeiders betrokken, evenals bij de slotfase:
het weghalen van de flessen uit de droogovens, de sortering, verpakking, enzovoort. Tussen deze
beide fasen in heeft het eigenlijke glasmaken of bewerking van de vloeibare glasmassa plaats.
Aan dezelfde opening van een glasoven werkt een groep, die in Engeland de hole (gat) wordt genoemd
en is samengesteld uit een bottlemaker of finisher (flessenmaker), een blower (blazer), een