Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

Toch bestaan voor de vervanging van het aantal arbeiders of grootte van het variabele kapitaal
door een verhoging van de meerwaardevoet of verlenging van de arbeidsdag onoverkomelijke
grenzen. Wat ook de waarde van de arbeidskracht is, onverschillig of de voor de instandhouding
van de arbeider noodzakelijke arbeidstijd 2 of 10 uur bedraagt, de totale waarde die een arbeider
dag in dag uit kan voortbrengen is altijd kleiner dan de waarde, waarin 24 arbeidsuren zijn belichaamd,
kleiner dan 12s. of 4 daalders indien deze de gelduitdrukking zijn van de 24 belichaamde
arbeidsuren. Uitgaande van de hierboven genoemde veronderstellingen (volgens welke dagelijks
6 arbeidsuren nodig zijn om de arbeidskracht zelf te reproduceren of de bij haar aankoop
voorgeschoten kapitaalwaarde te vervangen) produceert een variabel kapitaal van 500 daalders,
dat 500 arbeiders met een meerwaardevoet van 100 % — dat wil zeggen met een arbeidsdag van
12 uur — gebruikt, dagelijks een meerwaarde van 500 daalders of van 6 x 500 arbeidsuren. Een
kapitaal van 100 daalders, dat dagelijks 100 arbeiders gebruikt met een meerwaardevoet van 200
% — dat wil zeggen met een arbeidsdag van 18 uur — produceert slechts een hoeveelheid meerwaarde
van 200 daalders of van 12 x 100 arbeidsuren. Zijn totaal waardeproduct, equivalent van
het voorgeschoten variabel kapitaal plus de meerwaarde, kan dag in dag uit nooit de som van 400
daalders of 24 x 100 arbeidsuren bereiken. De absolute grens van de gemiddelde arbeidsdag,
welke van nature altijd kleiner is dan 24 uur, vormt een absolute grens voor het vervangen van
een vermindering van het variabel kapitaal door een vergroting van de meerwaardevoet of van
een vermindering van het aantal uitgebuite arbeiders door een vergroting van de uitbuitingsgraad
der arbeidskracht. Deze voor de hand liggende tweede wet is belangrijk voor de verklaring van
een aantal verschijnselen, welke voortvloeien uit de door ons nog te ontwikkelen tendentie van
het kapitaal om het aantal gebruikte arbeiders of het variabele, in arbeidskracht omgezette bestanddeel
altijd zo laag mogelijk te houden, hetgeen strijdig is met een andere tendentie van het
kapitaal, namelijk om de grootst mogelijke hoeveelheid meerwaarde te produceren. Wanneer,
omgekeerd, de hoeveelheid verbruikte arbeidskracht of de grootte van het variabele kapitaal toeneemt,
maar niet evenredig met de daling van de meerwaardevoet, wordt de hoeveelheid voortgebrachte
meerwaarde kleiner.
Een derde wet kan worden afgeleid uit de bepaling van de hoeveelheid geproduceerde meerwaarde
door de twee factoren, meerwaardevoet en omvang van het voorgeschoten variabele kapitaal.
Zijn meerwaardevoet of uitbuitingsgraad der arbeidskracht en waarde der arbeidskracht of lengte
van de noodzakelijke arbeidstijd gegeven, dan spreekt het vanzelf dat: hoe groter het variabele
kapitaal is, des te groter is de hoeveelheid geproduceerde waarde en meerwaarde. Wanneer de
grens van de arbeidsdag en ook de grens van het noodzakelijke bestanddeel van de arbeidsdag
gegeven zijn, dan is de hoeveelheid waarde en meerwaarde, die de enkele kapitalist produceert,
kennelijk uitsluitend afhankelijk van de hoeveelheid arbeid die hij in beweging zet. Deze laatste
hoeveelheid is onder de gegeven veronderstellingen afhankelijk van de hoeveelheid arbeidskracht
of het aantal arbeiders, die hij uitbuit en dit aantal wordt op zijn beurt weer bepaald door de
grootte van het door hem voorgeschoten variabele kapitaal. Bij een gegeven meerwaardevoet en
een gegeven waarde van de arbeidskracht verhouden de hoeveelheden geproduceerde meerwaarde
zich derhalve recht evenredig met de hoeveelheid van het voorgeschoten variabele kapitaal.
We weten echter dat de kapitalist zijn kapitaal in twee delen splitst. Het ene deel besteedt hij aan
productiemiddelen; dit is het constante deel van zijn kapitaal. Het andere deel zet hij om in levende
arbeidskracht; dit deel is zijn variabel kapitaal. Op basis van dezelfde productiewijze wordt
in verschillende productietakken het kapitaal op verschillende manieren verdeeld in een constant
en een variabel bestanddeel. Binnen dezelfde productietak verandert deze verhouding bij een wij-