Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

door arbeid de productiemiddelen consumeren. Het algemene karakter van het arbeidsproces verandert
natuurlijk niet door het feit dat de arbeider dit proces voor de kapitalist in plaats van voor
zichzelf verricht. Maar ook de specifieke wijze, waarop men laarzen maakt of garen spint, kan
aanvankelijk door de tussenkomst van de kapitalist niet veranderen. Hij moet beginnen de arbeidskracht
te nemen zoals deze op de markt aanwezig is; hij moet dus ook genoegen nemen met
diens arbeid, zoals die voortkwam uit de periode, toen er nog geen kapitalisten waren. De verandering
van de productiewijze zelf door de onderwerping van de arbeid aan het kapitaal kan pas
later tot stand komen en moeten we dus ook pas later bestuderen.
Het arbeidsproces, zoals dat plaatsvindt als consumptieproces van arbeidskracht door de kapitalist,
vertoont nu twee bijzondere fenomenen.
De arbeider, wiens arbeid de kapitalist toebehoort, werkt onder toezicht van de kapitalist. De kapitalist
ziet er op toe dat de arbeid op juiste wijze plaatsvindt, dat de productiemiddelen op doelmatige
wijze worden aangewend, dus dat geen grondstof verspild wordt, en dat het arbeidsmiddel
wordt ontzien, dat wil zeggen slechts in zulke mate wordt aangetast als zijn gebruik bij de arbeid
noodzakelijk maakt.
In de tweede plaats is het product eigendom van de kapitalist en niet van de directe producent, de
arbeider. De kapitalist betaalt bijvoorbeeld de waarde van een dag arbeidskracht. Zoals bij iedere
andere waar, die hij voor een dag huurt (bijvoorbeeld een paard), behoort aan hem het gebruik
van de arbeidskracht voor die dag. Het gebruik van de waar komt de koper van de waar toe en
wanneer de bezitter van de arbeidskracht hem zijn arbeid geeft, geeft hij hem inderdaad slechts
de hem verkochte gebruikswaarde. Vanaf het ogenblik waarop hij de werkplaats van de kapitalist
binnentrad, behoorde de gebruikswaarde van zijn arbeidskracht — dus haar gebruik, de arbeid —
aan de kapitalist. Door de koop van arbeidskracht heeft de kapitalist de arbeid zelf als levende
giststof met de dode vormingselementen, die hem eveneens toebehoren, tot één geheel gemaakt.
Vanuit zijn standpunt gezien is het arbeidsproces niets anders dan de consumptie van de door hem
gekochte waar arbeidskracht, welke hij echter slechts kan consumeren door productiemiddelen
aan haar toe te voegen. Het arbeidsproces is een proces dat zich afspeelt tussen dingen, welke
door de kapitalist zijn gekocht, dingen, die hem toebehoren. Het product van dit proces komt hem
dus evenzeer toe als het product van het gistingsproces in zijn wijnkelder.[10]
2. De vorming van meerwaarde
Het product, eigendom van de kapitalist, is een gebruikswaarde: garen, laarzen, enzovoort. Maar
hoewel bijvoorbeeld laarzen in zekere zin de basis vormen van het voortschrijden van de maatschappij
en onze kapitalist beslist een vooruitstrevend man is, maakt hij de laarzen niet om der
wille van de laarzen zelf. De gebruikswaarde is bij de warenproductie helemaal niet het ding
qu’on aime pour lui-même (dat men om zijnentwille bemint). Hier worden gebruikswaarden algemeen
slechts geproduceerd omdat en in zoverre zij het materieel substraat, dragers van ruilwaarde
zijn. En het is onze kapitalist om twee dingen te doen. In de eerste plaats wil hij een gebruikswaarde
produceren die ruilwaarde bezit, een voor verkoop bestemd artikel, een waar. In de
tweede plaats wil hij een waar produceren, waarvan de waarde groter is dan de waardesom van de
waren, die voor haar productie nodig waren: de productiemiddelen en de arbeidskracht, waarvoor
hij op de warenmarkt zijn goed geld voorschoot. Hij wil niet slechts een gebruikswaarde produce-