Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

ovendien mijn lezers, voor wie het oorspronkelijke Russisch niet toegankelijk is, zouden kunnen
interesseren.
Na een citaat uit het voorwoord van mijn Zur Kritik der politischen Oekonomie (Berlin 1859, p.
IV-VII), waar ik de materialistische grondslag van mijn methode heb uiteengezet, vervolgt de
weledele schrijver:
‘Voor Marx is slechts één zaak van belang: de wet te vinden van de verschijnselen, die het onderwerp
van zijn onderzoek vormen. En voor hem is niet slechts van belang de wet, die die verschijnselen
beheerst voor zover zij een voltooide vorm bezitten en onderling tot elkaar in een bepaald
verband staan, zoals in een gegeven periode kan worden waargenomen. Voor hem is in de
allereerste plaats van belang de wet van de verandering van die verschijnselen, van hun ontwikkeling,
dat wil zeggen van de overgang van de ene vorm in de andere, van de ene ordening van
hun verband in de andere. Heeft hij eenmaal deze wet ontdekt, dan onderzoekt hij tot in de bijzonderheden
de gevolgen, waarin deze wet zich in het maatschappelijk leven uit. . . Dientengevolge
geeft Marx zich slechts moeite voor een enkele zaak: door een nauwkeurig wetenschappelijk
onderzoek de noodzakelijkheid aantonen van bepaalde ordeningen van maatschappelijke verhoudingen
en zo juist mogelijk de feiten te constateren, die hem dienen als uitgangspunt en als
steunpunt. Hiervoor is het geheel en al voldoende wanneer hij met de noodzakelijkheid van de
huidige ordening tegelijkertijd de noodzakelijkheid van een andere ordening aantoont, waarin de
eerste onvermijdelijk moet overgaan, onverschillig of de mensen dit al dan niet geloven, zich
hiervan al dan niet bewust zijn. Marx ziet de maatschappelijke beweging als een natuurhistorisch
proces, beheerst door wetten die onafhankelijk zijn van de wil, van het bewustzijn en van het
voornemen van de mensen, maar die eerder omgekeerd hun wil, hun bewustzijn en hun voornemens
bepalen. . . Wanneer het bewuste element in de cultuurgeschiedenis zulk een ondergeschikte
rol speelt, dan spreekt het vanzelf dat de kritiek, die de cultuur zelve tot thema heeft, minder dan
iets anders een bepaalde vorm of een bepaald resultaat van het bewustzijn tot grondslag kan hebben.
Dat wil zeggen dat niet de idee, maar slechts het uiterlijke verschijnsel haar tot uitgangspunt
kan dienen. De kritiek zal zich beperken tot de vergelijking en de confrontatie van een feit niet
met de idee, maar het andere feit. Voor haar is slechts van belang dat beide feiten zo nauwkeurig
mogelijk worden onderzocht en, vergeleken met elkaar, werkelijk verschillende momenten van
ontwikkeling vormen; van het grootste belang is echter dat de reeks van ordeningen, de opeenvolging
en de relatie, waarin de ontwikkelingsstadia verschijnen, op niet minder nauwkeurige
wijze worden nagevorst. Maar, zal men zeggen, de algemene wetten van het economisch leven
blijven dezelfde, ongeacht of men ze op het heden of op het verleden toepast. Maar dat is nu net
wat Marx ontkent. Volgens hem bestaan zulke abstracte wetten niet. . . Naar zijn mening bezit
integendeel iedere historische periode zijn eigen wetten. . . Zodra het leven een bepaalde ontwikkelingsperiode
achter de rug heeft, uit het ene stadium in het andere is overgegaan, zal het ook
door andere wetten worden beheerst. Anders gezegd: het economisch leven toont ons een aan de
ontwikkelingsgeschiedenis op andere gebieden van de biologie analoog verschijnsel. . . De oude
economen miskenden de aard van de economische wetten toen zij deze vergeleken met de wetten
uit de natuurkunde en uit de chemie. . . Een diepere analyse van de verschijnselen bewees dat sociale
organismen zich van elkaar evenzeer onderscheiden als de organismen van planten en dieren.
. . Ja, één en hetzelfde verschijnsel is, ten gevolge van de verschillende samenstelling van
zijn organismen, van het verschil in hun afzonderlijke organen, van het verschil in de voorwaarden
waaronder zij functioneren, enzovoort, aan totaal verschillende wetten onderworpen. Marx