Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

poor’) behoren. Het loon van de beter geplaatste ambachtslieden, met wie de machine concurreert,
daalt. De nieuwe machinearbeiders zijn uitsluitend meisjes en jonge vrouwen. Met behulp
van de mechanische kracht maken zij een einde aan het monopolie van de mannelijke arbeid bij
het zware werk en verjagen zij vele oude vrouwen en jongere kinderen uit het lichtere werk. De
overmachtige concurrentie richt de zwaksten onder de ambachtslieden ten gronde. De afschuwelijke
toeneming van de hongerdood (death from starvation) in Londen in de afgelopen tien jaar
loopt parallel met de uitbreiding van het machine-naaien.[267] De nieuwe arbeidsters, die de
naaimachine met handen en voeten of alleen met de hand en al naar gelang de zwaarte, grootte en
soort van de machine zittende of staande in beweging houden, moeten zich zwaar inspannen.
Door de duur van het proces is hun werk slecht voor de gezondheid, ofschoon de arbeid meestal
korter duurt dan onder het oude systeem. Waar de naaimachine in de toch al enge en overvolle
werkplaatsen binnendringt — zoals bij de vervaardiging van schoenen, korsetten, hoeden, enzovoort
— neemt de aantasting van de gezondheid toe. Het commissielid Lord schrijft: ‘De ervaringen
bij het binnentreden van de lage arbeidslokalen, waar 30 tot 40 machinearbeiders werken,
zijn onverdraaglijk. . . De hitte, gedeeltelijk veroorzaakt door gaskachels, die worden gebruikt
voor het verwarmen van de strijkijzers, is vreselijk. . . Zelfs waar sprake is van zogenaamde gematigde
arbeidsuren, dat wil zeggen van 8 uur ‘s ochtends tot 6 uur ‘s avonds, vallen toch nog in
dergelijke arbeidslokalen regelmatig iedere dag drie of vier personen in zwijm.’[268]
De omwenteling der maatschappelijke bedrijfsvormen, onvermijdelijk gevolg van de revolutie in
de productiemiddelen, voltrekt zich via een bonte mengeling van overgangsvormen. Deze vormen
veranderen met de mate waarin en de tijdsduur gedurende welke de naaimachine zich meester
heeft gemaakt van de ene of van de andere industrietak, met de bestaande situatie der arbeiders,
met het overwicht van de manufactuur, het ambachtsbedrijf of de huisindustrie, met de
huurprijs van de arbeidslokalen,[269] enzovoort. Bij het maken van japonnen bijvoorbeeld, waar
de arbeid meestal reeds was georganiseerd (voornamelijk in de vorm van eenvoudige coöperatie)
is de naaimachine aanvankelijk slechts een nieuwe factor in de manufactuur. In de kleermakerij,
hemdenmakerij, schoenmakerij, enzovoort komen we een mengeling van alle vormen tegen. Op
de ene plaats vinden we het eigenlijke fabriekssysteem; op de andere plaats ontvangen tussenpersonen
de grondstof van de kapitalist en chef en verzamelen in hun ‘kamers’ of op hun ‘vliering’
10 tot 50 of nog meer loonarbeiders rondom de naaimachines. En ten slotte, zoals bij alle machines
die geen samengesteld systeem vormen en die in klein formaat kunnen worden gehanteerd,
gebruiken ambachtslieden of thuiswerkers, met hun gezinsleden of met aantrekking van enkele
vreemde arbeidskrachten, ook naaimachines die hun eigendom zijn.[270] In feite heeft thans in
Engeland het systeem de overhand, waarbij de kapitalist een groot aantal machines concentreert
in zijn gebouw en dan het machinale product voor een verdere afwerking verdeelt over het leger
van thuiswerkers.[271] De bonte mengeling van overgangsvormen verbergt echter toch niet de
tendentie tot omzetting in het eigenlijke fabrieksstelsel. Deze tendentie wordt gestimuleerd door
het karakter van de naaimachine zelf, waarvan de veelsoortige bruikbaarheid aanspoort tot concentratie
van voordien gescheiden bedrijfstakken in hetzelfde gebouw en onder het bevel van hetzelfde
kapitaal, door de omstandigheid dat het voorbereidend naaiwerk en enkele andere bewerkingen
het beste kunnen worden verricht op de plaats, waar de machine staat en, ten slotte, door
de onvermijdelijke onteigening van de ambachtslieden en thuiswerkers, die met eigen machines
produceren. Dit noodlot heeft zich ten dele reeds aan hen voltrokken. De voortdurend toenemende
omvang van het in naaimachines geïnvesteerde kapitaal[272] stimuleert de productie en veroorzaakt
overvoering van de markt, waardoor de thuiswerkers worden gedwongen tot verkoop