Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

spaard op productiemiddelen, hoe arbeidsmiddelen, die uit de aard van hun samenstelling alleen
gemeenschappelijk kunnen worden gebruikt (het systeem van machines, enzovoort) konden ontstaan,
hoe de ontzaglijke natuurkrachten in dienst van het productieproces konden worden gesteld
en hoe het productieproces kon worden omgezet in de technische toepassing van de wetenschap.
Op basis van de warenproductie - waarbij de productiemiddelen privé-bezit zijn en de handarbeider
hetzij afzonderlijk en zelfstandig waren produceert, hetzij arbeidskracht als waar verkoopt
omdat hem de middelen voor een eigen bedrijf ontbreken - kan deze vooronderstelling alleen
maar worden gerealiseerd door de groei van de afzonderlijke kapitalen, dat wil zeggen naarmate
de maatschappelijke productie- en bestaansmiddelen het privé-bezit worden van kapitalisten. Alleen
in de kapitalistische vorm kan de warenproductie productie op grote schaal worden. Een zekere
accumulatie van kapitaal in handen van individuele warenproducenten is derhalve voorwaarde
voor de specifiek kapitalistische productiewijze. Daarom moesten wij bij de overgang van
het ambachtsbedrijf naar het kapitalistische bedrijf uitgaan van de veronderstelling dat een dergelijke
accumulatie bestaat. Men kan die accumulatie de oorspronkelijke accumulatie noemen, omdat
deze niet het historisch resultaat is van de specifiek kapitalistische productie, maar de historische
basis van die productie. Hier hoeven wij nog niet na te gaan hoe deze oorspronkelijke accumulatie
zelf ontstaat. Het is voor ons nu voldoende dat die accumulatie het uitgangspunt vormt.
Maar alle methoden tot verhoging van de maatschappelijke arbeidsproductiviteit, die op deze basis
ontstaan, zijn tevens methoden tot een vergrote productie van meerwaarde of meerproduct,
welke productie weer het creatieve element is van de accumulatie. Het zijn dus tevens methoden
tot productie van kapitaal door kapitaal of methoden voor een versnelde accumulatie van kapitaal.
De onafgebroken heromzetting van meerwaarde in kapitaal verschijnt als een gestadige groei
van het aan het productieproces deelnemende kapitaal. Dit kapitaal wordt op zijn beurt de basis
voor een grotere productieschaal en voor de daarmee gepaard gaande methoden ter verhoging van
de arbeidsproductiviteit en versnelling van de productie van meerwaarde. Wanneer dus een zekere
mate van kapitaalaccumulatie voorwaarde is voor de specifiek kapitalistische productiewijze,
veroorzaakt dit omgekeerd een versnelde accumulatie van het kapitaal. ‘Met de accumulatie van
kapitaal komt dus de specifiek kapitalistische productiewijze tot ontwikkeling en met de specifiek
kapitalistische productiewijze komt de accumulatie van kapitaal tot ontwikkeling. Deze beide
economische factoren veroorzaken - krachtens de samengestelde verhouding van het effect dat zij
op elkaar uitoefenen - de verandering in de technische samenstelling van het kapitaal, waardoor
het variabele bestanddeel, vergeleken met het constante bestanddeel, steeds kleiner wordt.
Ieder afzonderlijk kapitaal is een kleinere of grotere concentratie van productiemiddelen met het
daarbij behorende commando over een kleiner of groter leger van arbeiders. Iedere accumulatie
wordt het middel tot nieuwe accumulatie. Met de toegenomen hoeveelheid als kapitaal functionerende
rijkdom vergroot de accumulatie de concentratie van rijkdom in handen van individuele
kapitalisten en daardoor wordt de basis van de productie op grotere schaal en van de specifiek
kapitalistische productiemethoden verbreed. De groei van het maatschappelijk kapitaal voltrekt
zich in de groei van vele afzonderlijke kapitalen. Wanneer alle overige omstandigheden ongewijzigd
blijven, neemt de omvang van de afzonderlijke kapitalen en daarmee de concentratie van de
productiemiddelen in dezelfde verhouding toe als waarin zij de evenredige delen van het totale
maatschappelijke kapitaal vormen. Tegelijkertijd maken de loten van de oorspronkelijke kapitalen
zich los en functioneren als nieuwe, zelfstandige kapitalen. Hierbij speelt onder andere de
verdeling van de vermogens in de kapitalistische families een grote rol. Met de accumulatie van
het kapitaal neemt dus ook het aantal kapitalisten min of meer toe. Twee punten kenmerken dit