Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

lijkt, opdat iedereen op hetzelfde niveau blijft en niemand in staat is goedkoper te verkopen dan
zijn buurman.’ The Advantages of the East Indian Trade to England, London, 1720, p. 67.
[5] ‘In welke verhouding de uitgaven van de arbeider ook worden verminderd, zijn loon zal in
dezelfde verhouding worden verlaagd indien de beperkingen van de industrie gelijktijdig worden
opgeheven.’ Considerations concerning Taking Off the Bounty on Corn exported etc., London,
1753, p. 7. ‘Het is in het belang van de industrie dat graan en alle bestaansmiddelen zo goedkoop
mogelijk zijn, want alles wat deze zaken duur maakt zou ook de arbeid duur maken. . . in alle
landen, waar de industrie niet aan beperkingen is onderworpen, zal de prijs van de bestaansmiddelen
invloed uitoefenen op de prijs van de arbeid. De laatste zal steeds lager worden wanneer de
bestaansmiddelen goedkoper worden.’ T.a.p., p. 3. ‘De lonen dalen in dezelfde verhouding als de
productiekrachten groeien. Weliswaar worden de bestaansmiddelen door het gebruik van machines
goedkoper, maar het maakt de arbeider ook goedkoper.’ A Prize Essay on the Comparative
Mertis of Competition and Cooperation, London, 1834, p. 27.
[6] Quesnay, Dialogues sur le Commerce et sur les Travaux des Artisans, pp. 188-189.
[7] ‘Deze speculanten, die zo zuinig zijn met de arbeid van arbeiders, wanneer zij ervoor moeten
betalen.’ J. N. Bidaut, Du Monopole qui s’établit dans les arts Industriels et le Commerce, Paris,
1828, p. 13. ‘De ondernemer zal altijd tot het uiterste op tijd en arbeid besparen.’ Dugald Stewart,
Lectures on Political Economy in de door Sir William Hamilton verzorgde uitgave van Works,
Edinburgh, 1855, deel III, p. 318, ‘Het is in hun (de kapitalisten -M.) belang dat het productieve
vermogen van de arbeiders, die zij in dienst hebben, zo groot mogelijk is. Hun aandacht is vrijwel
uitsluitend gericht op opvoering van dat vermogen.’ R. Jones, t.a.p., Lecture III.
Hoofdstuk 11
Coöperatie
Zoals we hebben gezien begint de kapitalistische productie in feite pas wanneer hetzelfde individuele
kapitaal tegelijkertijd een groter aantal arbeiders aan het werk zet, het arbeidsproces dus in
omvang vergroot wordt en het product op een kwantitatief grotere schaal wordt geproduceerd.
Zowel historisch als theoretisch vormt het gelijktijdig werken van een groot aantal arbeiders in
dezelfde ruimte (of, zo men wil, op hetzelfde arbeidsterrein) ter vervaardiging van dezelfde warensoort
onder leiding van dezelfde kapitalist, het uitgangspunt van de kapitalistische productie.
Met betrekking tot de productiewijze zelf onderscheidt bijvoorbeeld de manufactuur in haar beginperiode
zich nauwelijks op andere wijze van de handwerksnijverheid der gilden dan door het
grotere aantal, gelijktijdig door hetzelfde kapitaal aan het werk gezette arbeiders. De werkplaats
van de gildemeester is alleen maar vergroot.
Het onderscheid is aanvankelijk dus louter kwantitatief. We hebben gezien dat de hoeveelheid
meerwaarde, welke door een bepaald kapitaal wordt geproduceerd, gelijk is aan de door de afzonderlijke
arbeider voortgebrachte meerwaarde, vermenigvuldigd met het aantal gelijktijdig aan
het werk zijnde arbeiders. Op zichzelf verandert dit aantal arbeiders niets aan de meerwaardevoet
of de uitbuitingsgraad van de arbeidskracht; met betrekking tot de productie van warenwaarde in