Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

voor haar voor het grijpen doordat eenvoudig de verschillende bewerkingen van de ambachtelijke
productie (bijvoorbeeld bij het boekbinden) uitsluitend aan bepaalde arbeiders wordt opgedragen.
In dergelijke gevallen is nog geen volle week aan ervaring nodig om het verhoudingsgetal te vinden
voor het aantal arbeiders, dat voor iedere functie noodzakelijk is.[75]
Door de ontleding van het ambachtsbedrijf, door de specialisatie van de arbeidsinstrumenten,
door de vorming van deelarbeiders, door hen te groeperen en te combineren tot één geheel, schept
de arbeidsverdeling van de manufactuur de kwalitatieve geleding en de kwantitatieve proportionaliteit
van het maatschappelijk productieproces, dus een bepaalde organisatie van maatschappelijke
arbeid, waardoor zij tegelijkertijd een nieuwe, maatschappelijke productiviteit van de arbeid
ontwikkelt. Als de specifiek kapitalistische vorm van het maatschappelijk productieproces — en
op de bestaande grondslagen kan zij zich niet anders ontwikkelen dan in de kapitalistische vorm
— is de arbeidsverdeling slechts een bijzondere methode om relatieve meerwaarde voort te brengen
of om de zelfbevruchting van het kapitaal (hetgeen men maatschappelijke rijkdom, ‘Wealth
of Nations’ enzovoort, noemt) ten koste van de arbeider te intensiveren. Niet alleen dat zij de
maatschappelijke arbeidsproductiviteit ten bate van de kapitalist in plaats van ten behoeve van de
arbeider tot ontwikkeling brengt, maar dit geschiedt ook nog door verminking van de individuele
arbeider. Zij produceert nieuwe voorwaarden voor de heerschappij van het kapitaal over de arbeid.
Wanneer de arbeidsverdeling dan ook enerzijds kan worden beschouwd als een historische
vooruitgang en als een onmisbare ontwikkelingsfase in het economische wordingsproces van de
gemeenschap, kan men haar anderzijds zien als een middel tot beschaafde en geraffineerde uitbuiting.
De economie, die pas in de manufactuurperiode als zelfstandige wetenschap opkomt, beschouwt
de maatschappelijke arbeidsverdeling uitsluitend vanuit het standpunt van de arbeidsverdeling in
de manufactuur,[76] als middel om met dezelfde hoeveelheid arbeid meer waren te produceren,
daardoor de waren goedkoper te maken en de accumulatie van kapitaal te versnellen. In scherpe
tegenstelling tot deze nadruk op kwantiteit en ruilwaarde houden de schrijvers uit de klassieke
Oudheid zich bijna uitsluitend bezig met de kwaliteit en de gebruikswaarde.[77] Door de splitsing
van de maatschappelijke productietakken worden de waren op betere wijze geproduceerd,
overeenkomstig hun karakter en aanleg kiezen de mensen een passend beroep[78] en zonder beperking
is op geen enkel gebied iets van betekenis tot stand te brengen.[79] Zodoende worden
zowel product als producent verbeterd door de arbeidsverdeling. En als men af en toe de toeneming
van de hoeveelheid product vermeldt, dan geschiedt dit slechts met betrekking tot de grote
overvloed aan gebruikswaarde. Er wordt geen woord gezegd over de ruilwaarde, over het goedkoper
worden van de waren. Dit benadrukken van de gebruikswaarde vinden we zowel bij Plato,[80]
die de arbeidsverdeling behandelt als basis van de maatschappelijke scheiding der standen,
als bij Xenophon,[81] die met het hem typerende burgerlijk instinkt reeds dichter bij de arbeidsverdeling
binnen de werkplaats staat. Plato’s Staat is, voor zover in dit werk de arbeidsverdeling
als het constituerende beginsel van de staat wordt ontwikkeld, niets anders dan de Atheense
idealisering van het Egyptische kastewezen, zoals Egypte ook voor Plato’s tijdgenoten de betekenis
bezat van een industrieel modelland (bijvoorbeeld Isokrates[82]), welke betekenis ook
nog voor de Grieken in de tijd van het Romeinse Keizerrijk gold.[83]
Gedurende de eigenlijke manufactuurperiode, dat wil zeggen de periode waarin de manufactuur
de overheersende vorm van kapitalistische productiewijze was, stuit de volledige verwezenlijking