Het Kapitaal - Marxists Internet Archive

chloor aan het ongebleekte linnen, kolen aan het ijzer, kleurstof aan de wol; of de hulpstof dient
als steun voor de arbeidsverrichting zelf, bijvoorbeeld de stoffen die worden verbruikt voor de
verlichting en verwarming van de werkplaats. In de chemische industrie verdwijnt het onderscheid
tussen hoofdstof en hulpstof, omdat geen der gebruikte grondstoffen als substantie in het
product weer te voorschijn komt.[8]
Aangezien ieder ding velerlei eigenschappen bezit en dus op verschillende manieren nuttig kan
worden aangewend, kan een en hetzelfde product de grondstof vormen voor zeer uiteenlopende
arbeidsprocessen. Graan bijvoorbeeld is grondstof voor de molenaar, de fabrikant van stijfsel, de
jeneverstoker, de veefokker, enzovoort. Als zaad wordt het graan grondstof voor zijn eigen productie.
Zo komt steenkool als product uit de mijnindustrie voort en gaat er als productiemiddel in
op.
In hetzelfde arbeidsproces kan hetzelfde product als arbeidsmiddel en als grondstof dienst doen.
Bijvoorbeeld in de vetweiderij, waar het vee, de bewerkte grondstof, tevens middel is voor de
bereiding van mest.
Een product dat zich in een voor directe consumptie geschikte vorm bevindt kan opnieuw de
grondstof vormen voor een ander product, bijvoorbeeld druiven als grondstof voor wijn. Anderzijds
is het mogelijk dat de arbeid zijn product levert in een vorm, waarin het slechts als grondstof
weer bruikbaar is. Grondstof in deze vorm noemt men halffabricaat en zou men beter trapsgewijs
fabricaat kunnen noemen, zoals bijvoorbeeld katoen, draad, garen, enzovoort. De oorspronkelijke
grondstof kan, ofschoon zelf al product, een gehele reeks van uiteenlopende pro-cessen
hebben doorlopen, waarin zij in steeds andere gedaante opnieuw als grondstof dienst doet, tot
aan het laatste arbeidsproces, dat het product aflevert als een afgewerkt bestaansmiddel of arbeidsmiddel.
We zien dus dat het antwoord op de vraag of een gebruikswaarde dienst doet als grondstof, arbeidsmiddel
of product geheel en al afhankelijk is van zijn specifieke functie in het arbeidsproces,
van de plaats die zij in dat proces inneemt; verandert deze plaats, dan verandert ook deze functie.
Producten verliezen dus door hun optreden als productiemiddel in nieuwe arbeidsprocessen het
karakter van product. Zij functioneren nog slechts als concrete factoren van de levende arbeid. De
spinner behandelt het spinnewiel slechts als middel waarmee hij spint en het vlas slechts als
voorwerp dat hij spint. Zeer zeker kan men niet zonder spinmateriaal en zonder spinnewiel spinnen.
Bij het begin van het spinnen gaat men uit van hun aanwezigheid. Maar voor dit proces zelf
doet het er niet toe dat vlas en spinnewiel producten zijn van vroegere arbeid, evenals het er bij
het voeden niet toe doet dat brood het product is van vroegere arbeid van de boer, de molenaar, de
bakker, enzovoort. Integendeel: wanneer in het arbeidsproces de productiemiddelen hun kenmerk
van producten van vroegere arbeid doen gelden, dan komt dat door hun gebreken. Een mes dat
niet snijdt, garen dat voortdurend breekt, enzovoort brengen ons de messenmaker A en de garenspinner
B levendig voor de geest. Bij het goede product is de herinnering aan het feit, dat de mogelijkheden
voor het gebruik werden bewerkstelligd door vroegere arbeid, verdwenen.
Een machine, die in het arbeidsproces geen dienst doet, is nutteloos. Bovendien valt zij ten prooi
aan het vernietigende geweld van de natuurlijke stofwisseling. Het ijzer verroest, het hout ver-