LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Vocabulario de la Lengua Aymara 101<br />
Bien parecer la ropa a alguno. Isimp anchakiwa<br />
ullasi. Sumi la persona en nominativo vel isi jaqiru<br />
jarisi.<br />
Bien venir la ropa. Vide: venir al justo o venir bien.<br />
Bien venir o conformar una cosa con otra.<br />
Tinkusiña, chikasina. -mpi.<br />
Bien venida dar. Jiskiki jutama, sap'aki, k'umaraki<br />
purima saña.<br />
Bigote. Jisk'achu ñukhu.<br />
Binar tierra segunda reja. Kutirpuña, kutirpäña,<br />
qaranuqaña qarutaña<br />
Bisabuelo. Awkijana achachipa.<br />
Bisabuela. Awkijana apachipa.<br />
Bisabuelo de parte de padre o madre. Vide: abuelo y<br />
abuela.<br />
Bisnieto. Allchhijana wawapa vel yuqapa.<br />
Bisnieta. Allchhijana wawapa vel phuchapa.<br />
Bisoño. Yaxana, llamu, uri.<br />
Bivir. Mírese también "vivir" con V, con que más<br />
ordinariamente se escribe, donde se hallarán otros<br />
vocablos pertenecientes a éste.<br />
Blanco. Janq'u, paqaqaya, laxwi qhiya.<br />
Blanco hito. Unancha, sanampa, qillinka.<br />
Blanco de la totora. Chhullu.<br />
Blanco sin mezcla. Janq'u uqa, janq'u phichu.<br />
Blanquísimo. Janq'u paqaqaya, janq'una janq'upa.<br />
Blancura. Janq'uña.<br />
Blanco del ojo. Nayrana janq'upa.<br />
Blanco del huevo. K'awnana k'apapa.<br />
Blando. Llamp'u. Idem: Ramp'u lakhuki, laxwi,<br />
ñakha, ñañu uma. Dícese de la ropa y cosas<br />
molidas.<br />
Blando si hablamos de la tierra o piedras fáciles de<br />
labrar. Jasa laq'a, phasa, llamp'u. )( Su contrario es<br />
yaxa, thuru.<br />
Blando que pisándolo se hunden los pies. Phü phü.<br />
Blando liquido. Wari uma vel wari wari, umawina.<br />
Dícese de mazamorras, &c.<br />
Blando de condición. Vide: apacible.<br />
Blandura así. Llamp'u chuymanikankaña, muxsa vel<br />
aykaya chuymanikankaña.<br />
Blandura de otras cosas. Tómense los nombres de<br />
arriba que significan blando, añadiéndoles<br />
-kankaña.<br />
Blandamente, con blandura de palabras. Muxsatha.<br />
)( Su contrario, jarutha.<br />
Blandamente castigar. Jakhasaki mutuyaña.<br />
Blandamente sacudir. Jaychutaña, ch'ajutaña.<br />
Blandearse, menearse las hojas del árbol, las<br />
banderas, &c. Pharariña vel pharara anataña,<br />
k'aywaña.<br />
Blandear tos tablados, andamies, &c. Apal apaltaña,<br />
khiwijaña vel pharara anataña.<br />
Blandear, menear. Activo. Phararäña, k'aywäña,<br />
anatäña, tawrintäña, khiwijäña.<br />
Blanquear ras mieses maduras. Paqullaxaña.<br />
Blanquear, poner blanco. Janq'uchaña, janq'uptäña.<br />
Blanquear, parecer blanco. Janq'ujaki ullasiña.<br />
Blanquecino. Janq'u, q'illu, yü, churi ch'iwa. +<br />
Ponerse o volverse así: janq'ukiptaña, q'illukiptaña,<br />
ch'iwakiptaña.<br />
Blazón. Phichu, chupi, qamasa + Dar blazón:<br />
phichunichaña, chupichaña.<br />
Blazonar. Vide: jactarse.<br />
Blazonador. Vide: jactancioso.<br />
Bledos. Qhanapaqu.<br />
Boato voz gruesa o muy baja. Lanqhu, jach'a,<br />
q'axcha kunka. + Tener boato: lanqhu kunkani, &c.<br />
Boca del hombre y de cualquiera cosa. Lakha.<br />
Boca chica. Laka uyru.<br />
Boca de miel, dulce en el hablar. Q'uchuchu aruni<br />
vel qawi, k'isa, misk'i aruni.<br />
Boca cerrar. Jumk'utapiña, jumk'uchasiña,<br />
chikthapiña.<br />
Boca abrir. Ansatataña.<br />
Boca torcer. Parquptäña.<br />
Boca abajo volver jarros, platos, &c.<br />
K'umphitapiña, qhapinuqaña, alit'aña, jaqhukipaña.<br />
Vide: -p'a no. 3.<br />
Boca arriba poner. Sät'äña, asnuqaña, ullit'äña,<br />
utt'äña.<br />
Boca abajo echarse. Llawllitataña, llawllinuqaña,<br />
jawkhitataña, jiphitataña, alit'aña, kumphut'aña,<br />
winkutataña.<br />
Boca arriba echarse. Laqhampu jaxsutaña, laqhampu<br />
jaxsutata ikiña, ikinuqana.<br />
Boca arriba o boca abajo estarse. Laqhampu<br />
jaxsutata vel llawllitata ikiskaña.<br />
Bocado de comida. Lakha vel challu.<br />
Bocado de agua o vino. Jumch'i.<br />
Bocado de mordedura. Achujate, achujata, achujawi.<br />
+ Dar bocado, morder: achujana. + Dar bocado o<br />
ponzoña: qulla manq'antäña vel umantäña.<br />
Bocados dar. Achunuqaña, achuch'ukiña,<br />
jink'anuqana, khullmukipa, khullmururuña<br />
achukipa achururuña.<br />
Bocado sacar. Achusiña.<br />
Bocado ponzoñoso. Manq'a qulla, uma qulla.<br />
Bozal. Pisi chuymani, phinta vel luqhi chuymani,<br />
wawa, jani yatiri.<br />
Bozal en hablar. Laxra millk'uta vel muruq'u.<br />
Bocina de calabaza. Phusaña mati, phusaña ch'ulu.