21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 103<br />

enligado. Jamillujata.<br />

Borracho asomado calamocano. Sink'a sink'a,<br />

sink'arasita.<br />

Borracho caído. K'usana qaqata, macha jiwata,<br />

jaqhutaki.<br />

Borrar lo escrito. Qillkusuña.<br />

Borrar, manchar. Q'añuchaña, q'añukipäña.<br />

Borrado o manchado que no puede quitarse. Jani<br />

jaqhusuyiri, jani apartiri, jani misturi q'añukipata.<br />

Borrarse lo escrito. Waxllisiña, chhaqhata. 3 -qi.<br />

Borra o asiento del vino o chicha y de otras cosas.<br />

Qunchu. + Tenerla: qunchuptaña.<br />

Borrego. Malta, ankuta.<br />

Borujones de mazamorras. Qulu qulu. + Hacerse:<br />

qulu quluptaña, qulu quluxaña. 3 -xi.<br />

Borujo de las uvas. Upasana sillpi sillpipa.<br />

Borujo de la coca mascada. Achu.<br />

Bosque plantado. Mallki quqa quqa.<br />

Bosque monte bravo. Puruma quqa quqa, jani<br />

yanawi.<br />

Bostezar. Ajustaña.<br />

Bostezar a menudo. Añsuta ansanuqaña.<br />

Bostezo. Ajustaña.<br />

Botar pelota. Piqu jalutäña.<br />

Botar. Vide: arrojar.<br />

Boto sin filo. Turu.<br />

Boto sin punta. Pakirata, pakirt'ata.<br />

Botón de la flor. Amu. + Salir: amuchasiña. +<br />

Abrirse: ansatataña, ullitataña.<br />

Bóveda de las Iglesias y de otros edificios. Kürimi +<br />

Hacerla: kürimichaña. + Tenerla: kürimin vel<br />

kürimichata.<br />

Bóveda para enterrar. Putikallka + Hacerla:<br />

Kallkachaña, putichaña.<br />

Bobo. Araqu chuyman q'uq'a, tukuku, luqhi. +<br />

Fingirse bobo: araquchasiña, luqhichasiña;<br />

luqhichasirapiña.<br />

Boyante, andar sobre el agua. Wampunaqaña, uma<br />

pawrä saranaqaña.<br />

Bozina. Vide supra: bocina.<br />

Braza medida. Luqa + Medir a brazas: luqat'aña.<br />

Braza y media. Luqa jakha chuymani.<br />

Brazada de leña, hierba y otras cosas. Marqa. + Darla<br />

o venderla: marqatana.<br />

Bracero. Amparatha jiskakamana.<br />

Brazo desde el hombro a la mano. Ampara. Aunque<br />

cada parte tiene su nombre.<br />

Brazo del río. Jawiri pallqa.<br />

Brazo seglar o justicia. Reyatuqi kamachiri; o<br />

nombrando otra dignidad y oficio.<br />

Brazo eclesiástico. Obispo tuqitha kamachiri o según<br />

fuere el prelado.<br />

Bramar el león. Qhultuña.<br />

Bramar el toro. Jachäña vel wuuuutaña.<br />

Bramar la mar. Qhultuña, q'apisiña.<br />

Bramido del león o toro o mar. Qhultuña, wutaña.<br />

Bramadero, palo donde atan los toros o vacas, para<br />

ordeñar o matar. Chinuqawi uqharawi.<br />

Brasa de leña. Sansa, nina sansa.<br />

Brasa de estiércol menudo. Thaxa nina, thaxa puru.<br />

Brasa de boñigas. Waka jama nina. + Hacer brasa:<br />

sansäña vel sanchaña.<br />

Brasero. Nina phichasiña vel tiyapu, nina nakäsiña<br />

vel brasero. + Calentarse así: tiyaputha phichasiña.<br />

Bravo. Waru, tallami, qaqani, jawch'a, qhayqa,<br />

qhayqata, jaluta, qhawa ch'ä, ch'äta chuymani,<br />

japhlla, mita, uri, wila jurma, ullusa jikhipa,<br />

tukulli, luqhi, watisamqa, yaqhat'aqa, t'awra<br />

jinq'iri.<br />

Breve sermón. K'ata sirmu.<br />

Breve es nuestra vida. Jakañasa k'atakiwa, ch'iwu<br />

urpukiwa, k'usa tumakiwa.<br />

Breve será el sermón. Sirmuk'ata wallkakiniwa,<br />

maya paya arukiniwa.<br />

Brevedad de la vida. Jakañasana ilaki tukusiri<br />

kankawipa, ch'iwu urpu kankawipa. Y así de otras<br />

cosas.<br />

Brevedad de los deleites. Yanqha kusisiñanakana<br />

tukusiri kankawipa, &c.<br />

Brevemente hablar, predicar. Jank'aki, k'ataki<br />

arusiña jaqhukipta jaqhururtasina ilaki tukuwaña.<br />

Y dícese de todo.<br />

Brevemente. Jank'aki.<br />

Brincar. Pharara anataña.<br />

Brincar la criatura en el vientre. Wata wänuqaña vel<br />

yüta yiwanuqaña, unux unuxtaña, millk'uta<br />

millk'unuqaña, wayuta wayunuqaña, wat'ix<br />

wat'ixtaña. Y la madre dirá: wat'ix wat'ixtitu, &c. 3<br />

-qi<br />

Brincar los corderos. Sink'usiña, susisiña. Y dícese<br />

de los niños también que andan brincando.<br />

Brincos dar el que es azotado o que tiene alguna<br />

gran pesadumbre. Pharara anataña.<br />

Brincos hacer dar a los niños. Kirkit'äña.<br />

Brincos hacer dar azotando. Pharara anatäña,<br />

thuquta thuqunuqäña.<br />

Brincos dar el corazón de placer o alterarse. T'iju<br />

t'ijutaña, t'ax t'axtaña, t'ij t'ijtaña.<br />

Brincos absolutamente. Pharara anataña. Y todos los<br />

infinitivos de los verbos que significan brincar.<br />

Brindar a otro. Qunchasiña, umasiña, umjäsiña.<br />

Brindarse con todos los que están en el convite.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!