21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Vocabulario de la Lengua Aymara 93<br />

Atónito. Khakhartata, llajsasita, khakhat'ata. +<br />

Estario: khakhartaña.<br />

Atontado. Ipi, mat'ata, wañarata. Volverse así:<br />

ipikakixaña, &c.<br />

Atorarse. Chakhat'aña, chakhathaltaña, achuthaltaña,<br />

q'uchuthaltaña.<br />

Atormentar, afligir. T'aqisäña mutuwaña, ñak'asäña,<br />

ayutasäña.<br />

Atormentar, dar tormento por justicia. Tormentoña.<br />

Atraer el hierro la piedra imán. Yawri wayuña.<br />

Atraer el sol, el humor de las papas. Lupi ch'uñu<br />

ch'usuyi.<br />

Atraer a su opinión. Aruxa chiqawa säña,<br />

phaxrachäña.<br />

Atraer con halagos. Muxsa arumpi llullaña,<br />

llullakipaña, ya säsiña.<br />

Atraer por fuerza a su voluntad. Ch'amakama<br />

iyasäsiña, wasäsiña.<br />

Atraer a su amor. Amawäsiña, chuyma apaña,<br />

luntataña.<br />

A trancos o largos pasos andar. Jach'a jach'a<br />

chillqutasaki saraña, chillqutaña.<br />

Atrancar la puerta. Punkuru q'iruna chakt'aña, ajaña.<br />

Atrás venir. Ch'inaki jutaña.<br />

Atrás mano estar o fuera del camino. Jaya pallqaña,<br />

jaya pallqañankaña.<br />

Atrás mano estar para alcanzar. Jani amparana<br />

jakikataña.<br />

Atrás mirar. Ullikipaña.<br />

Atrasarse. Ch'inaqtaña.<br />

Atravesar. Vide: atrancar.<br />

Atravesaño o tranca. Chakt'aña vel äja.<br />

Atravesar las piernas sentándose en cuclillas. Kayu<br />

wat'axatasiña, äjat'asiña.<br />

Atravesar el camino. Llallikipaña, maqkipaña,<br />

sarakipaña.<br />

Atravesar el camino la zorra o culebra que los<br />

indios tienen por mal agüero. Jalajaña. 3 -ji asiru<br />

jalajitu.<br />

Atravesarle la comida al que come. Manq'a<br />

chakhathaltitu, vel jithitu, tulluru chakt'itu vel<br />

manq'ana chakjasiña.<br />

Atravesar. Vide: pasar de banda a banda.<br />

Atravesarse en compras, quitando el lance. Jalasija<br />

sawipa nayrat'aña.<br />

Atravesarse con alguno riñiendo. Jaychasiña,<br />

taxtisiña, jiwatisiña, urqutasiña.<br />

Atravesarse la criatura al nacer. Wawa chakthalti.<br />

A trechos labrar la tierra. Allqa allqa, challqa<br />

challqa, jaxnunuqataki qhulliña.<br />

Atrevido, intrépido. Ch'ujinawi, jani wati, jani qhï,<br />

jani llajlla, jani tunki jaqi.<br />

Atrevida mujer. Chachanqu, k'arawaxu, warkanqa,<br />

yawripara.<br />

Atreverse a los enemigos y fieras. Chiqachkataña.<br />

-ru<br />

Atreverse a subir. Chikachasnuña.<br />

Atreverse a otras dificultades. Chikachapiniña.<br />

Atreverse a hacer cualquier cosa. Jani wati, jani qhï<br />

luraña.<br />

Atribulado. Kichuna apaxattata, vel apata, thaxini,<br />

sumini.<br />

Atrición, dolor imperfecto de los pecados. Jani<br />

infiernuru maña layku juchatha kichusiña.<br />

A troche moche. Ina pampaki, ina sawkaki.<br />

A troche moche hablar. Tawiki tawiña, chuchaki<br />

chuchaña vel tawawi manqaki tawiña.<br />

Atronado. Qhayqata, japhlla, t'allami, walana, uri,<br />

jawch'a.<br />

Atronar con el ruido o voces. Q'axchaña, q'axchasina<br />

markasa unuxtäña jinniqäña, asajaña.<br />

Atropellar. Thaquxataña, takixataña.<br />

Atufarse. P'usuxkiptaña, p'usux p'usuxtaña,<br />

q'apiskiptaña.<br />

Aturdir de un golpe. Liq'it'asiña ikijäña, samkart'äña,<br />

jiwart'äña, vel chuyma chaqhutä liq'iña.<br />

Aturdido así. Samkarktäta, liq'impi ikijäta, jiwart'ata.<br />

A tu parecer o entender. Jumantha.<br />

Auditorio del sermón. Sermo isapirinaka.<br />

Audiencia. Idem: awtinsa.<br />

Aullar las zorras y hombres. Qanqalluña<br />

Aumentar. Vide: acrecentar.<br />

Aumentarse. Vide: acrecentarse.<br />

Aumento de plata. Qullqina mirapa vel qullqitha<br />

miriri.<br />

Aún no es tiempo o espera. Janirja, janirjaxaña, juk'a<br />

janirja.<br />

Aunque. Paña pañasa, imansa vel -sa. Son<br />

conjunciones que piden gerundio cuando hay un<br />

solo supuesto y subjuntivo cuando hay dos. Vide:<br />

2. p. paña y imansa.<br />

Ausentarse. Ch'usaptaña, japhallaptaña.<br />

Ausentar a otro. Ch'usaptana, japhallaptäña,<br />

chhaqhutäña, chusachaña.<br />

Ausente. Ch'usa, ch'usiri, japhalla, japhalliri.<br />

Ausencia. Ch'usakankaña, ch'usaptaña.<br />

Autor, inventor. Qallariri, qallutiyiri. Si es para otros:<br />

qallararapiri.<br />

Autoridad. Jakhukankaña vel jakhuñakankawi.<br />

Autoridad tener acerca de todos. Taqina<br />

jakhuwäsiña, jaxsaräsiña.<br />

Autorizado. Jakhuña, jaxsaraña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!