21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Vocabulario de la Lengua Aymara 67<br />

A gatas entrar. Lat'antaña.<br />

Agente que administra la hacienda de alguno.<br />

Pituyirapiri, amajasirapiri.<br />

Agente en el pecado netando. Q'iwsa aniri, putu<br />

aniri.<br />

Agil diligente. Q'apa, qallu, q'uli nina nina, nina urna,<br />

jalanqaychu jaqi.<br />

Agilidad así. Q'apa kankaña, qallu kankaña, &c<br />

Ágil, ligero de los pies. Anqari, nina jaqi, thä uma<br />

jaqi.<br />

Agilidad así. Anqari kankaña.<br />

Agonizar o fatigarse el enfermo cercano a la<br />

muerte. Jiskasiña sullphaña, t'aqiri ama kankaña.<br />

Agonizando estar o fatigado el enfermo que apenas<br />

resuella. Sullphakakiña.<br />

Agora. Jicha.<br />

Agora poco ha. Nikhara.<br />

Agora en este punto. Ancha jichajaki, ancha<br />

akapachajaki, aka puqaki.<br />

Agorero. Layqa, tala.<br />

Agorar mirando cuyes. Wanq'una ulljaña.<br />

Agorar con coca. Kukana phawaña.<br />

Agorar con maíz o estiércol de carneros. Tunquna<br />

vel thaxana jach'iña.<br />

Agorar con sebo. Lik'i pallallana jaqhuña. Para saber<br />

si se confiesan bien o enteramente.<br />

Agorar diciendo si es bueno o malo agüero.<br />

Sap'awa, jiskiwa vel watiwa, yanqhawa vel<br />

sapataki, yanqhatakiwa saña.<br />

Agotarse, marchitarse los sembrados. Suwat'aña,<br />

wañat'aña.<br />

Agotado. Suwat'ata, wañat'ata.<br />

Agosto mes. Jupa thapiwi vel jupa phawawi phaxsi.<br />

Agotar el agua. Wañat'aña, pharat'äña, phara tunti<br />

jaqhuña.<br />

Agotado estar. Tuntt'i pharat'i wañat'i de -aña.<br />

Agotado así. Pharat'ata, wañat'ata.<br />

A gotas caer. Ch'aqkakiña.<br />

A gotas caer sobre algo. Ch'aqxataña.<br />

A gotas correr. Ch'aqhaki jawiña.<br />

A gotas escurrir. Pharusuwaña, tuntisuwaña,<br />

ch'akhusuwaña, pharawaña jaqhuña.<br />

Agotar arroyo sangrándole. Jawiri patakipaña,<br />

irpakipaña.<br />

Agradar. Chuymaru puriña, kusisäña.<br />

Agradar haciendo algo. Chuymaru puriri luraña vel<br />

lurarapiña, si es para otro.<br />

Él que agrado a otro. Chuymaru puriri.<br />

Él que agrada a si mismo haciendo su voluntad.<br />

Chuymapakama jaqi, chuymapakama<br />

saranaqiri, luriri jaqi.<br />

Agradecer reconociendo la merced. Yupaychaña,<br />

jakhuña.<br />

Agradecer de palabra. Jalla jalla ullaña, jalla jalla<br />

tatay vel jilay vel khuyakita yanapakita o según la<br />

merced fuere hablando con aquel que la hizo a los<br />

otros dicen: khuyituwa, yanapituwa, &c. vel<br />

khuyirija, yanapirija.<br />

Agradecido estoy a vuestra merced por la que me<br />

hizo en verme cuando estaba enfermo. Usukiri<br />

ullintawimatha ancha jakhusma, yupaychasma,<br />

jalla jalla ullasma.<br />

Agradecimiento. Khuyiripa jakhuña, yupaychaña,<br />

jamp'atiña, jalla jalla ullaña.<br />

Agradecido. Jiskichiripa, jiskichirijawa siri, jalla jalla<br />

ulliri, jakhuri, &c.<br />

Agraviar. Yanqhachaña, yanqha luraña, qisachaña.<br />

Agraviar por no nada o sin razón. Jani yäjatha<br />

yänqhachaña.<br />

Agravio, injusticia. Yanqhachaña, qisachaña.<br />

Agravado estar de los pecados. Jucha q'ipijasitaña,<br />

juchanaka jatijitu.<br />

Agravar, encarecer el delito. Juchana yanqhapa<br />

ullasäña vel mämpi yanqhawa säña, mämpi<br />

yanqharu katuwaña.<br />

Agrio o agro. K'ark'u chiwaqhu.<br />

Agrio volverse, acedarse. K'ank'uxaña,<br />

chiwaqhuxaña.<br />

Agrio de la naranja y otras cosas. Laranjana<br />

k'ark'upa, chiwaqhupa.<br />

Agrura o agror. Idem: Agrio de la naranja y otras<br />

cosas. Ut Supra.<br />

Agrio camino. Jaritha, qanitha saraña thaki.<br />

Agua. Uma.<br />

Agua bendita. Bendicíta vel sutichaña uma.<br />

Agua clara. Ch'uwa, chuqu urna.<br />

Agua turbia. Q'añu, juri uma.<br />

Agua tibia. Llaphi uma, juxsa.<br />

Agua callente. Junt'u uma.<br />

Agua fría. Thä uma.<br />

Agua muy fría. Qala pari uma.<br />

Agua hirviendo. Wallaqiri.<br />

Agua dulce. Muxsa uma.<br />

Agua amarga. Jaru uma.<br />

Agua salada. Jayu uma.<br />

Agua hedionda. Thujsa vel watanawi uma, ñusata<br />

uma.<br />

Agua miel. Misk'i uma.<br />

Aguas arriba. Jawiri amputa.<br />

Aguas abajo. Jawiri aynacha.<br />

Agua viva que mana. Uma phullulluri vel p'axalliri.<br />

Agua sacar con mate. Qichusuña, qichit'aña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!