21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Vocabulario de la Lengua Aymara 191<br />

jamp'atiri jaqi.<br />

Hombre varonil. Chacha jaqi.<br />

Hombre machucho. Chacha urqu.<br />

Hombro. Kallachi, sama sama.<br />

Honda para tirar. Q'urawa + Tirarla: q'urawaña. +<br />

Voltearla para tirar: khiwiña.<br />

Honda tejida de blanco y negro. Pak'i q'urawa.<br />

Hondo de la tierra y agua. Manqhi, mik'ayu, chilli,<br />

waru, tuta larama ankasi, chuwa chuwa.<br />

Hondo de la tierra. Phutunqu phujru, yuru.<br />

Hondo diez brazas. Tunka luqa jukhawaru mik'ayu,<br />

&c.<br />

Hondo sin suelo. Larama ankasi, kawki manqhiki.<br />

Hondable. Wakita manqhiki.<br />

Hondo a cavar. Ali qhullintaña. )( alaxachiki<br />

qhulliraña.<br />

Honesto. Vide: onesto<br />

Honesto. Llumpaqa chuymani.<br />

Hongo grande. Jach'a kalla vel Phuq'a phuq'a.<br />

Hongo menor. Champi.<br />

Honra. Qamasa, chupi vel chupinikankaña: +<br />

Ganarla: sumaña, lup'iña, qanqiña. + Quitarla:<br />

aparaña. + Restituirla: kutäxaña.<br />

Honrado. Chupini, qamasani.<br />

Honradillo. Qamasa, q'aywasilla, ch'uwasilla,<br />

pawisilla.<br />

Honrar. Chupichaña, sumaychaña, chupiru aputaña,<br />

yupaychaña.<br />

Honradamente. Chupinijaki.<br />

Hora. Idem: Vel luk'i wayk'u. Los indios no cuentan<br />

las horas precisamente, sino las partes del día y de<br />

la noche por la orden, que aquí van puestas.<br />

1. Una hora antes de amanecer claramente: ancha<br />

q'alta.<br />

2. Hora o tiempo: qhantatapacha vel uraqi villij<br />

villirtipana vel jankaltipaña, inti jalsupacha.<br />

3. Inti amputtata, inti juxsanuqa vel inti<br />

juxsatatipana.<br />

4. Sunaqi, turku taypi uru vel chikauru, que es<br />

medio día.<br />

5. Inti jalakiptipana vel jaqhukiptipana vel<br />

jalkiptipana.<br />

6. Inti aynachalu, inti jalanta. Idem: jalantipana,<br />

inti phallphalli.<br />

Horas o partes de la noche.<br />

1. Thamikipa, ajanu jayphu, khitita sapacha, jani<br />

ullt'asiñapacha.<br />

2. Aruma ch'ijri, ch'amaka, laxa, chika vel taypi<br />

aruma manqa.<br />

3. Chika aruma, taypi aruma, chikawiña aruma.<br />

4. Arumanti manqa, q'alta tuqi arumanti tuqi, pacha<br />

jaqhukiptipana, jawira jaqhukiptipana.<br />

5. Jila atahuallpa aru, atahuallpa arupana, puku aru,<br />

liqi aru: Donde es de notar que una misma hora<br />

o parte del día y de la noche tiene diversos<br />

nombres.<br />

Hora sus yo me voy. Iya maja.<br />

Hora sus riñamos. Iya jaychasitana.<br />

Horadar. P'iyaña, p'iyjaña. Idem: lujriña. Vide:<br />

agujerear.<br />

Horadar pared con barreta. Jurk'uña.<br />

Horadar la tierra para sembrar mate o papas.<br />

Q'ajaña, junutaña, q'ajantaña.<br />

Horadar ataladrando. Phalajaña, kulajaña.<br />

Horadar tuerto. P'iyamukuña, phalamukuña,<br />

qulamukuña.<br />

Horadar en muchas partes. P'iyanuqaña,<br />

jununuqaña, &c.<br />

Horadar con cuchillo o escoplo. T'illmusuña.<br />

Horadarse la oreja. Jinchu waqutusiña.<br />

Horca de la justicia. Jaqi jaychjaña, warkuña,<br />

wayt'iña.<br />

Horacajadura.<br />

Hormiga. Kanjlli, sik'imari.<br />

Hormiga con alas. Chinu Chinu.<br />

Hormiguero. Sik'imari p'iya. Horno. Idem: juruna vel<br />

t'ant'a phäña.<br />

Horno de cal. Q'atawi wajaña, vel wajawi, juruna,<br />

phäña.<br />

Hornillos para asar papas, &c. Japu vel waja.<br />

Hortaliza, toda hierba de comer. Ch'iwa<br />

Hortaliza que se come cruda. Paqu. + Comerla:<br />

paquña.<br />

Hortaliza. Ch'iwa, yuyu.<br />

Hortaliza que puede comerse cruda como lechugas,<br />

&c. Paqu. + Comerla: paquña.<br />

Hortelano. Wirtakamana.<br />

Hortelano. Huerta. Idem: wirtaka mana.<br />

Hortiga con flor. Urqu itapallu. + Y su flor: wila wila.<br />

+ Escocer: junt'ujaña.<br />

Hortiga que no lleva flor. Qhachu itapallu, y no<br />

escuese mucho.<br />

Hospedar dando de comer. Qurpachaña.<br />

Hospedar para de noche, sin dar de comer. Utana<br />

ikiyaña.<br />

Hospedar, ir a posar. Utaru puriña.<br />

Hospedero. Qurpachakamana.<br />

Hospedería, donde comen. Qurpa uta.<br />

Hospital de enfermos. Idem: vel hospitala,<br />

corrompiendo el vocablo.<br />

Hospital de pobres. Waxcha qurpachawi uta.<br />

Hosarlo. Amaya ch'aka arku, tawqa vel qullu.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!