21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

90 Ludovico Bertonio<br />

Arrojar echando a volar libros y cosas semejantes.<br />

Wijutäña, wijurpäña.<br />

Arrollar. Llawña, llawkipaña vel llawthapiña.<br />

Arromadizado estar. Jumch'iña.<br />

Arromadizado estar, sin despedir nada de las<br />

narices. T'isiña, es enfermedad de niños.<br />

Arropar, cobijar a otros. Llawunuqaña<br />

ch'uwinuqaña, phintunuqaña, 3 -qi.<br />

Arroparse. Llawunaqasiña.<br />

Arropar el pan. Llawuxataña vel janaxataña<br />

Arroyo o río pequeño. Jisk'a<br />

Arroyo o río pequeño. Jisk'a jawiri.<br />

Arroyo seco. Waña jawiri.<br />

Arrugar lienzo y otras cosas. Pullchuthapiña,<br />

sip'uthapiña, jiskathapiña.<br />

Arrugar ajando. Q'apithapiña, sinkathapiña,<br />

pulichuthapiña.<br />

Arrugar las narices. Sinsikipaña. Vide: si- no. 9.<br />

Arrugarse. Pullchuptaña, jiskathapiña, pullchuxaña.<br />

Arrugarse el pellejo de ros viejos, la corteza de las<br />

papas y otras frutas. Sunquptaña.<br />

Arrugarse la tela aflojándose. Iqanuqtaña,<br />

pullchuptaña; y también se dice del lienzo que<br />

estaba tirante.<br />

Arrugado. Pullchu pullchu, sunqu sunqu. Dícese del<br />

rostro y otras cosas.<br />

Arrullar la criatura pare que duerma o no llore.<br />

Thalutaña, amulkäña, ikijäña.<br />

Arrumar costales llenos, fardos botijas.<br />

Wayuthapiña, lakhuthapiña, sallallathapiña,<br />

apithapiña. Aplícase también a otras cosas.<br />

Arruinar edificios. Chichirpäña qhuqhurpäña,<br />

thunäña, laqhäña.<br />

Arruinarse de suyo. Chichisiña, qhuqhusiña,<br />

allinuqtaña.<br />

Arruinarse los pueblos o moradores de alguna<br />

provincia. Qulluxaña, tukusxaña. 3 -xi.<br />

Artejos o coyunturas. Muqu, quxu.<br />

Artículo de la fe. Iyasañasana maya arupa, t'aqhapa.<br />

Articulo de la muerte. Jiwaña pacha.<br />

Artífice de edificios. Vide: oficial.<br />

Artificioso bien hecho. Luririna lurata.<br />

Artillería. Marka q'axcha.<br />

Asa de jarros, &c. Jinchu.<br />

Asa o manga de martillos y de otras cosas.<br />

Katuñapa.<br />

A sabiendas. Yatiqasinaki, amajasisinaki.<br />

Asco tener o hacer. Chuyma llujuthaltitu,<br />

khiwthaltitu vel khiwkutaltitu, unkuthaltitu.<br />

Asco tener conarcadas. Vide: arcadas.<br />

Asco dar o causar a otro. Chuyma khiwkisäña,<br />

llujuthaltäña, &c.<br />

Ascua o brasa. Nina sansa. + Encenderia soplando:<br />

phust'at'aña.<br />

Asilla. Vide supra: asa.<br />

Asirse, trabarse de algo. Achut'aña.<br />

Asir, trabar. Achut'aña.<br />

Asir, echar mano. Jat'ithapiña, katuña, katuthapiña,<br />

q'apithapiña, jurqithapiña. Si son muchos:<br />

waykasiña.<br />

Asirse unos a otros. Jat'ithapisiña, &c. Añadiendo -si,<br />

a los dichos verbos y también: jat'ithapitaña.<br />

Asido tener a alguno. Jat'ijasiña, katujasiña,<br />

jurqijasiña.<br />

Ácido. Jat'ithapisita, katuthapisita.<br />

Asirse de un palo o de otra cosa para no caer. Q'iru<br />

jat'ithapisiña, &c.<br />

Asirse o trabar el edificio. Neutro. K'anasiña,<br />

lak'usiña.<br />

Asir trabar así. Activo. K'anasäña, lak'usäña.<br />

Asirse pegándose. Katusiña, lip'isiña.<br />

Asirse marañándose los hilos o cosas semejantes.<br />

Laykusiña, thuñi thuñi jarkasiña.<br />

Asidos de la mano andar. Jiskanaqasiña, amparapura<br />

wayunaqasiña.<br />

Asirse danzando. Amparatha wayñusiña.<br />

Asidos así danzar. Wayñusitaki kawaña vel<br />

wayñusiña.<br />

A su entender. Jupatha, jupantha.<br />

A su parecer. Idem: A su entender.<br />

Aspecto semblante. Ullinaqa.<br />

Aspecto tener de ángel. Angelana ullinaqapa<br />

ullinaqaniña vel angelajaki, angelajamaki ullasiña.<br />

Aspecto tener o parecerse a un carnero. Qawrana<br />

ullinaqapa ullinaqani.<br />

Aspero al tacto. Thuru, t'uku, ch'api, khanchara.<br />

Aspera lana. Sansa t'awra.<br />

Aspero volverse. Thuruptaña. T'ukuptaña, &c. Vide:<br />

volverse.<br />

Áspero al gusto. K'ark'u, chiwaku vel ch'iwa.<br />

Áspera voz. Yanqa aruri kunka.<br />

Aspereza, agrura. Vide: agrio.<br />

Áspero de condición. Waru, t'allami mita jaqi.<br />

Áspero en el hablar. Jaru vel yanqa aruni.<br />

Ásperamente hablar. Jarutha arusiña.<br />

Ásperas volverse las manos con el mucho trabajar.<br />

Ampara chawilachitu.<br />

Asperjar. Ch'allaña,<br />

Asperjarse. Ch'allat'asiña.<br />

Asqueroso. Jaxutana, jaxutiyiri.<br />

Asar en asador. Kankana.<br />

Asador de palo. Lawa kankaña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!