21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

332 Ludovico Bertonio<br />

a diestro y siniestro.<br />

Ch'akhuña. Martillar o dar golpes como para hincar.<br />

Ch'akhuntaña. Meter golpeando con piedra, martillo,<br />

&c.<br />

Ch'akhusuña, liq'usuña. Sacar golpeando.<br />

Ch'akhukataña. Fijar una cosa a otra clavando.<br />

Ch'akhukataña. Crucificar.<br />

Ch'akhuna. Estaca o clavo. Yawri ch'akhura: clavo de<br />

hierro.<br />

Ch'akhuru. Idem: estaca o clavo.<br />

Ch'akhunta. Cuña para fijar.<br />

Ch'akhurpäña. Sacudir un puñete o dos muy recio.<br />

Ch'akhumukuña. Idem.<br />

Ch'akhut'aña. Idem.<br />

Ch'aqhu. Tierra de que hacen ladrillos y algunas<br />

mujeres suelen comer.<br />

Ch'aqhu sirä. Hielo muy grande por febrero que<br />

suele asolar las chácaras.<br />

Ch'ach'ajaña, amijaña. Enfadarse. 3 -ji.<br />

Ch'ach'ajaña. Activo. Enfadar; constrúyese como<br />

amijaña, que pusimos arriba en la letra A.<br />

Ch'awa. Porra para desterronar la chácara; es una<br />

piedra atada a un palo.<br />

Ch'awaña. Desterronar con ella.<br />

Ch'awanuqaña. Idem.<br />

Ch'awaña. Cabecear de sueño. Ikiki ch'awaña,<br />

q'aywaña.<br />

Ch'awa ch'awa, muqu muqu. De muchos nudos o<br />

tolondrones, no liso.<br />

Ch'awara. Una mata de que hacen sogas curándola.<br />

Ch'awarawiska. Soga de esta mata o árbolcito:<br />

cabuya.<br />

Ch'ax ch'axtaña. Hacer eco. Qullutha ch'ax ch'axti:<br />

El cerro hace eco.<br />

Ch'aj ch'ajtaña. Ganguear o enronquecer o cosa<br />

semejante. Kunka ch'ajtitu: ronco estoy.<br />

Ch'axchi, ch'añu. Paño de diversos colores, baladi<br />

como la jerga y también cualquier cosa que tiene<br />

mezcla de otros.<br />

Ch'axch'i padre. Fraile de S. Francisco que viste de<br />

jerga. + Janq'u padre: mercenario o dominico. +<br />

Ch'ära padre: clérigo o Agustino, llamándolos<br />

según el color de que se visten.<br />

Ch'axch'iña. Tejer ropa de esta mezcla de lanas<br />

groseras.<br />

Ch'axch'uta waraña. Regar la casa o suelo, &c.<br />

Ch'axch'usuña. Regarlo todo.<br />

Ch'ajayu. Ronco.<br />

Ch'ajayut'aña, amayat'aña, turqutaña.<br />

Enronquecer, usándole con transición:<br />

ch'axayut'itu.<br />

Ch'axiña. Aporrear.<br />

Ch'axisiña. Aporrearse.<br />

Ch'axima nombre. Uno que es aporreado muy de<br />

ordinario de alguna persona.<br />

Ch'axmita, q'aq'uña. Activo. Dar pesadumbre,<br />

estorbar, inquietar, &c.<br />

Ch'axmisiña. Inquietarse, sentir pesadumbre, enfado,<br />

&c.<br />

Ch'axmi. Molestia, pesadumbre.<br />

Ch'axmi apartitu. Quitarse la pena o desasosiego.<br />

Ch'axminkaña. Venir con inquietud y con pena.<br />

Ch'axruña, jarqhaña, minuña. Mezclar.<br />

Ch'axruki, jarqhaki, minuki. Adverbios.<br />

Mezcladamente o mezclados. Jicha yanqhanaka<br />

jiskinakampi ch'axruki sari: los malos ahora viven<br />

mezclados con los buenos.<br />

Ch'axruthapiña. Mezclar.<br />

Ch'axruntaña. Mezclar metiendo dentro algo.<br />

Ch'alu. Cosa mezclada de varias diferencias. Aka jupa<br />

ch'alukiwa: esta quinua está mezclada de varias<br />

especies. Dícese de paños, &c.<br />

Ch'aluptaña. Mezclarse.<br />

Ch'aluchaña. Mezclar.<br />

Ch'aluchthapiña. Idem.<br />

Ch'allaña. Rociar, asperjar.<br />

Ch'allt'aña. Rociar poquito.<br />

Ch'allaxataña. Rociar encima.<br />

Ch'allanquña. Hacer faltar el agua dando golpes.<br />

Ch'allanqusiña. Salpicarse así mismo como recíproco<br />

o salpicarse unos a otros.<br />

Ch'allasiña. Idem.<br />

Ch'allakipaña. Asperjar al rededor o todo aquel lugar.<br />

Ch'allaxmukutäña, liq'irpäña. Dar un gran mojicón.<br />

Ch'allaxtarpäña. Idem.<br />

Ch'allchaña. Neutro. Estar grasiento o como untado.<br />

Qhusqhuña, es lo mismo, kalli kalli umaki<br />

ch'allchi: todas las calles están encharcadas o<br />

manando agua. Jumayu ch'allchitu: estar todo<br />

sudado.<br />

Ch'allchiri, qhusqhuri kunka. Grasiento de<br />

pescuezo mugriento.<br />

Ch'alla. Arena. Quta lakhana ch'alla qayqachixa<br />

jukhawa juchanakaja: mis pecados son tantos como<br />

hay arena en la playa del mar.<br />

Ch'allanchaña. Echar arena en la cal o en otra cosa.<br />

Ch'allana willixataña. Echarla sobre carta u otra<br />

cosa.<br />

Ch'ama. Fuerza.<br />

Ch'amani, sinti. Hombre fuerte y cualquiera otra<br />

cosa.<br />

Ch'amawisa. Flaco, sin fuerzas.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!