21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

130 Ludovico Bertonio<br />

Cobarde para trabajar. Jayra, qilla, qhima, qhimara,<br />

jiqhalla, samp'a. Vide: perezoso.<br />

Cobarde, tímido. Llajlla, kapanq'u, jaxsarakamana.<br />

Cojear. Jank'uta, jank'unaqaña qilun qiluntaña,<br />

qiwänakaña: qiwal qiwaltaña, janq'ul janq'ultaña.<br />

Cojo. Janq'u, qiwa, qiwachara. Qilu k'axcha, kayu<br />

pilla. + Volverse cojo: janquxaña, janq'urixaña. 3<br />

-xi.<br />

Coyunda, soga de cuero. Yawirka vel simpa.<br />

Coyuntura de los huesos. Muqu vel quxu. + Todas<br />

las coyunturas del cuerpo: muqu muqu, quxu quxu.<br />

Coyuntura o buena ocasión. Allinaki puriña. +<br />

Llegar a buena coyuntura: muquru puriña.<br />

Cocer carne y cualquiera otra cosa. Phäña.<br />

Cocer carne solamente. Jaxuwaña, phank'uña.<br />

Cocer chuño. Chamqachasiña.<br />

Cocer cal. Wajaña vel q'atawichaña.<br />

Cocer demasiado la comida. Sijsäña, junt'uwaña.<br />

Cocer demasiado. Neutro Ch'ijch'iña, junt'uña,<br />

waykuxaña.<br />

Cocer demasiado lo que se tiñe. Ch'ijch'iyaña,<br />

waykuwaxaña.<br />

Cocer mucho tiempo lo que se tiñe. Waykumukuña,<br />

jaya pacha phiyi.<br />

Cocer maiz. Mut'iña<br />

Cocer quinua con muy poca agua. Ñach'ayaña.<br />

Cocer sangre de animales. Parkaña.<br />

Cocer algo con piedras echándolas en agua fría.<br />

Parisiña.<br />

Cocer la chicha o mosto cuando hierve. Neutro.<br />

K'usa phullujtusnu.<br />

Cocer mucho junto. Phüxchiña, phutiña.<br />

Coces. Takintaña, q'ultantaña. + Darlas: takiwäsiña,<br />

q'ultawäsiña. + Darlas las bestias: mat'aqiña,<br />

takiña.<br />

Cocida, tiempo en que cuece algo. Phä vel wayk'u<br />

Cocido. Phäta, jaxuwata, &c.<br />

Cocina. Phäsiña uta.<br />

Cocinero. Idem: vel phäkamana.<br />

Crecer las plantas y sembrados. Aliña, chillkiña.<br />

Crecer el sembrado todo junto. Alinuqaña<br />

maphutaña.<br />

Crecer el hombre y los demás animales. Jilaña,<br />

jach'ataña.<br />

Crecer de presto los niños. Jilutaña, sayt'ukiptaña<br />

Crecer las personas y otras cosas más que las que<br />

son de su tiempo y edad. Jirusuña, entiéndese<br />

estando entre ellas como campeando.<br />

Crecer la virtud. Jiskikankaña jili, jach'apti, miri,<br />

phatiqi, apaxtti.<br />

Crecer el vicio. Yänqha kankaña jili, miri, &c.<br />

Crecer la enfermedad. Vide: acrecentarse.<br />

Crecer el edificio. Jilutaña.<br />

Crecer el río. Jawira phatiqi, jilat'aña, llamch'itati,<br />

apatati.<br />

Crecer el fuego. Nina aqi.<br />

Crecer las desgracias. Chiji aqi vel saruti, inki saruti.<br />

Crecer las papas muy derechas sin ramas. Champi<br />

champi aliña.<br />

Crecer desigualmente el sembrado y otras cosas<br />

así. Jilusu jilantaña.<br />

Crecer el maiz, garbanzos y otras cosas que se<br />

remojan. P'asaña, miraña, p'aywaña.<br />

Crecer la pared, mostrando cuanto. Jukhawaña,<br />

jukhaxaña, jukharu puriña.<br />

Crecer el mar. Phukusuña, jullch'usuña, jullp'usuña,<br />

jawsuña. )( Su contrario: mantaña, maluña,<br />

jithintaña.<br />

Creciente de la mar, laguna o rio. Phukusuripa,<br />

jullch'usuripa, jilat'apa. )( Su menguante:<br />

mantiripa, &c.<br />

Creciente de avenida. Uma lluxlla.<br />

Creciente de la luna. Jilat'apa. )( Su contrario:<br />

pisiptatapa.<br />

Crecida virtud o vicio. Jach'a phatiqiri jiski vel<br />

yanqhakankaña.<br />

Creer. Iyasaña, wäsaña, chiqawa saña.<br />

Creer en Dios. Diosaru iyasaña.<br />

Creer los artículos de la fe y todo lo que Dios dice.<br />

Diosana arupa chiqawa saña vel katuña.<br />

Creer en sueños. Samka jakhuña, aka samka jiskitaki,<br />

yanqhatakiwa saña.<br />

Crespo. K'usu k'usu ñaq'utani. + Cabello así. Idem:<br />

k'usu k'usu ñaq'uta.<br />

Crespo por artificio. K'upa k'upa. + Ponerle así:<br />

k'upa k'upachasiña.<br />

Cresta de los pájaros. K'ara k'ara.<br />

Cría, cualquier pájaro u otro animal criado en<br />

casa. Uywa iñuqa.<br />

Criada mujer que sirve. Supari vel ari, sirwiri, yana<br />

marmi vel china. + Tomar por criada:<br />

suparichasiña, yanachasiña.<br />

Criado. Yana, sirwiri.<br />

Criado más aficionado. Ari.<br />

Criado que sirve de mayordomo. Awkichu. + Tomar<br />

criado: yanachasiña, arichasiña, yanataki kutusiña.<br />

Criar, propio de Dios. Japhallaña, luraña, qamaña,<br />

inuqaña, yatäña, sunt'äña, yuräña.<br />

Criador. Japhallatha, ch'usatha, luriri, qamiri, &c.<br />

Tomando el participio de los verbos precedentes.<br />

Criador al modo que los indios antiguos llamaban<br />

a sus idolos. Yuqanija, juskurija.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!