21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

268 Ludovico Bertonio<br />

saywa, pukara, qiyni, qiyllakankaña.<br />

Renta de cada año. Marankuna katusiwi.<br />

Rentar la chacra. Achurapiña vel yaputha<br />

misturapilu.<br />

Renovar. Machaqachaña, machaqachxaña.<br />

Renovarse algo. Machaqatxaña, arixaña, ariptxaña.<br />

Renovar las llagas. Chhuxri aríña, machaqachaña.<br />

Reñir o reprender. Thaxtiña, jiwatiña, urqutaña.<br />

Reñir ásperamente. Jaru arumpi arusuña, jayña, saña,<br />

arunchaña, siñijaña.<br />

Reñir de manos. Jaychasiña, liq'it'asiña, ch'axisiña.<br />

Reñir de palabra. Aruna jaychaña. Vide: ja- no. 21.<br />

ju- no. 25.<br />

Reñir a menudo a alguno de que es mal<br />

acondicionado de palabra o de mano. Nuwata<br />

nuwanuqaña.<br />

Reparar, aderezar. Jiskichixaña, sap'achxaña.<br />

Reparar en algo si es bueno o malo. Jamut'aña.<br />

Reparar el golpe. Pullqit'aña.<br />

Repartir hacienda a sus hijos. Lakirapiña, phat'a<br />

phat'a jalärapiña, &c.<br />

Repartir a muchos. Lakijraña, Iiwajraña, aychajraña.<br />

Repartir entre sí. Lakisiña, jalajtäsiña.<br />

Repartir o dar parte. Waqiña.<br />

Repartir cargos y ocupaciones. Irjaña, 3 -ji.<br />

Repartirlas entre si. Irjasiña, t'aqhasiña, kamajasiña,<br />

k'atisiña, purijäsiña, purit'äsiña, süjasiña, süsiña,<br />

süqatasiña, kamachisiña. Vide: su- no. 7.<br />

Repetir la lección muchas veces. Kutikipaña.<br />

Repetir o hacer de nuevo alguna cosa: wasinchaña.<br />

Y todos los verbos con la partícula -xa. Vide:<br />

volver.<br />

Repentino. Uraña.<br />

Repentinamente. Uraña, thaphatha, jamphatha vel<br />

thaphatama, jamphathama ilathama, jak'athama.<br />

Vide: ta- no. 12.<br />

Replicar respondiendo. Sarakiña. Vide: debatir,<br />

disputar.<br />

Replicar. Vide: rezongar.<br />

Reposar. Vide: descansar.<br />

Reposo. Vide: descanso.<br />

Reposado o reportado que no se enoja fácilmente.<br />

Ustanawi, aykaya. Vide: manso.<br />

Reprehender. Thaxtiña, jiwatiña. Vide: amonestar.<br />

Represarse la orina. Yaqha t'aqitu.<br />

Represarse el agua. Chakt'asiña vel pathat'asiña.<br />

Represaria. Chakt'aña, pathat'aña.<br />

Represa. Uma chakt'awi, pathawi.<br />

Representar comedias. Parsaña.<br />

Representación así. Parsa.<br />

Representarse al pensamiento. Chuymaru mat'aña,<br />

tüt'aña.<br />

Representar, traer al pensamiento. Mat'äña vel<br />

amajasiña, apaniña vel amajasiñaru.<br />

Reprimir la ira. Chuyma limintasiña, q'apisi<br />

manq'antasiña.<br />

Reprimir la gana de hablar la risa, &c. Aru. Idem:<br />

larumukhusiña, t'aqharaña, allqaraña.<br />

Reprimir o refrenar la vista. Nayra alit'aña,<br />

arpht'aña, imathapiña.<br />

Reprobar diciendo que no es bueno. Jani sap'ati vel<br />

jani sap'awa saña.<br />

Retar o desafiar haciendo ademanes. Ampara<br />

mullmaqasiña vel t'axlliqasiña.<br />

Repulgar. Iphaxaña.<br />

Requebrar. Chuymaxaruchasiña, chuymarusiña,<br />

iwayusiña vel iwayu saña, &c.<br />

Requiebros que suelen decir a los que mucho<br />

quieren. Iwayuy, apankay. Vide: mi alma querido,<br />

cro- no. 5; que- no. 10; qui- no. 8; sa- no. 9.<br />

Requestar de amores. Amawasitana saña,<br />

amuwasma, amutasmawa, kituma uywakisna,<br />

utama killkana jalliskasna, chuyma sirkamasna.<br />

Resabido. Philu, urqi jaqi.<br />

Resbalar. Sullt'ixtaña, llust'ixt'aña, janchaxnuqtaña,<br />

thalaxtaña vel t'alaxtaña, thalaxwaqtaña.<br />

Resbaladero. Sullt'a sullt'a vel llust'a llust'a, jurma<br />

jurma, janchi janchi uraqi.<br />

Resbalar en pecado. Jucharu thamantaña,<br />

thamaxataña.<br />

Rescatar una cosa con otra, no con plata.<br />

Chaqhasiña.<br />

Rescatar con plata o con otras cosas. Jawruk'usiña.<br />

Rescatador o mercader. Jawruk'u.<br />

Rescatador muy diestro. Qillaya phichuriri, qhatu,<br />

ancha alasiri, qhatuni jaqi.<br />

Rescate con que se rescata las cosas o compra. Taja.<br />

Rescoldo, brasa. Nina sansa. + Asar algo en él:<br />

nup'untaña, sirqintana, phurkantaña, nina sansaru,<br />

sururumaru apantana vel chillantana, allintaña.<br />

Reservar algo para sí. Apjasiña, waqaychasiña,<br />

imaqasiña. Vide: de guardar.<br />

Resfriarse. Thä malutu, thä mulla mantitu.<br />

Resfriado así. Thäna maluta.<br />

Resfriarse lo callente. Thärasiña, thäwijaña,<br />

thämukutaña.<br />

Resfriarlo. Activo. Thäräña vel thamukutäna.<br />

Resfriarse en bien obrar. Qillasiña, aynacharuchaña.<br />

Resina de la puna. Timillu, yarita. + Salir:<br />

jurmachasiña. Y a la parte de la tierra o césped de<br />

donde nace llaman qhut'a.<br />

Resistir, contradecir. Ayniña, ayniskataña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!