LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
268 Ludovico Bertonio<br />
saywa, pukara, qiyni, qiyllakankaña.<br />
Renta de cada año. Marankuna katusiwi.<br />
Rentar la chacra. Achurapiña vel yaputha<br />
misturapilu.<br />
Renovar. Machaqachaña, machaqachxaña.<br />
Renovarse algo. Machaqatxaña, arixaña, ariptxaña.<br />
Renovar las llagas. Chhuxri aríña, machaqachaña.<br />
Reñir o reprender. Thaxtiña, jiwatiña, urqutaña.<br />
Reñir ásperamente. Jaru arumpi arusuña, jayña, saña,<br />
arunchaña, siñijaña.<br />
Reñir de manos. Jaychasiña, liq'it'asiña, ch'axisiña.<br />
Reñir de palabra. Aruna jaychaña. Vide: ja- no. 21.<br />
ju- no. 25.<br />
Reñir a menudo a alguno de que es mal<br />
acondicionado de palabra o de mano. Nuwata<br />
nuwanuqaña.<br />
Reparar, aderezar. Jiskichixaña, sap'achxaña.<br />
Reparar en algo si es bueno o malo. Jamut'aña.<br />
Reparar el golpe. Pullqit'aña.<br />
Repartir hacienda a sus hijos. Lakirapiña, phat'a<br />
phat'a jalärapiña, &c.<br />
Repartir a muchos. Lakijraña, Iiwajraña, aychajraña.<br />
Repartir entre sí. Lakisiña, jalajtäsiña.<br />
Repartir o dar parte. Waqiña.<br />
Repartir cargos y ocupaciones. Irjaña, 3 -ji.<br />
Repartirlas entre si. Irjasiña, t'aqhasiña, kamajasiña,<br />
k'atisiña, purijäsiña, purit'äsiña, süjasiña, süsiña,<br />
süqatasiña, kamachisiña. Vide: su- no. 7.<br />
Repetir la lección muchas veces. Kutikipaña.<br />
Repetir o hacer de nuevo alguna cosa: wasinchaña.<br />
Y todos los verbos con la partícula -xa. Vide:<br />
volver.<br />
Repentino. Uraña.<br />
Repentinamente. Uraña, thaphatha, jamphatha vel<br />
thaphatama, jamphathama ilathama, jak'athama.<br />
Vide: ta- no. 12.<br />
Replicar respondiendo. Sarakiña. Vide: debatir,<br />
disputar.<br />
Replicar. Vide: rezongar.<br />
Reposar. Vide: descansar.<br />
Reposo. Vide: descanso.<br />
Reposado o reportado que no se enoja fácilmente.<br />
Ustanawi, aykaya. Vide: manso.<br />
Reprehender. Thaxtiña, jiwatiña. Vide: amonestar.<br />
Represarse la orina. Yaqha t'aqitu.<br />
Represarse el agua. Chakt'asiña vel pathat'asiña.<br />
Represaria. Chakt'aña, pathat'aña.<br />
Represa. Uma chakt'awi, pathawi.<br />
Representar comedias. Parsaña.<br />
Representación así. Parsa.<br />
Representarse al pensamiento. Chuymaru mat'aña,<br />
tüt'aña.<br />
Representar, traer al pensamiento. Mat'äña vel<br />
amajasiña, apaniña vel amajasiñaru.<br />
Reprimir la ira. Chuyma limintasiña, q'apisi<br />
manq'antasiña.<br />
Reprimir la gana de hablar la risa, &c. Aru. Idem:<br />
larumukhusiña, t'aqharaña, allqaraña.<br />
Reprimir o refrenar la vista. Nayra alit'aña,<br />
arpht'aña, imathapiña.<br />
Reprobar diciendo que no es bueno. Jani sap'ati vel<br />
jani sap'awa saña.<br />
Retar o desafiar haciendo ademanes. Ampara<br />
mullmaqasiña vel t'axlliqasiña.<br />
Repulgar. Iphaxaña.<br />
Requebrar. Chuymaxaruchasiña, chuymarusiña,<br />
iwayusiña vel iwayu saña, &c.<br />
Requiebros que suelen decir a los que mucho<br />
quieren. Iwayuy, apankay. Vide: mi alma querido,<br />
cro- no. 5; que- no. 10; qui- no. 8; sa- no. 9.<br />
Requestar de amores. Amawasitana saña,<br />
amuwasma, amutasmawa, kituma uywakisna,<br />
utama killkana jalliskasna, chuyma sirkamasna.<br />
Resabido. Philu, urqi jaqi.<br />
Resbalar. Sullt'ixtaña, llust'ixt'aña, janchaxnuqtaña,<br />
thalaxtaña vel t'alaxtaña, thalaxwaqtaña.<br />
Resbaladero. Sullt'a sullt'a vel llust'a llust'a, jurma<br />
jurma, janchi janchi uraqi.<br />
Resbalar en pecado. Jucharu thamantaña,<br />
thamaxataña.<br />
Rescatar una cosa con otra, no con plata.<br />
Chaqhasiña.<br />
Rescatar con plata o con otras cosas. Jawruk'usiña.<br />
Rescatador o mercader. Jawruk'u.<br />
Rescatador muy diestro. Qillaya phichuriri, qhatu,<br />
ancha alasiri, qhatuni jaqi.<br />
Rescate con que se rescata las cosas o compra. Taja.<br />
Rescoldo, brasa. Nina sansa. + Asar algo en él:<br />
nup'untaña, sirqintana, phurkantaña, nina sansaru,<br />
sururumaru apantana vel chillantana, allintaña.<br />
Reservar algo para sí. Apjasiña, waqaychasiña,<br />
imaqasiña. Vide: de guardar.<br />
Resfriarse. Thä malutu, thä mulla mantitu.<br />
Resfriado así. Thäna maluta.<br />
Resfriarse lo callente. Thärasiña, thäwijaña,<br />
thämukutaña.<br />
Resfriarlo. Activo. Thäräña vel thamukutäna.<br />
Resfriarse en bien obrar. Qillasiña, aynacharuchaña.<br />
Resina de la puna. Timillu, yarita. + Salir:<br />
jurmachasiña. Y a la parte de la tierra o césped de<br />
donde nace llaman qhut'a.<br />
Resistir, contradecir. Ayniña, ayniskataña.