21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

350 Ludovico Bertonio<br />

Jakisxaña. 3 -xi. Volverse a juntar o hallar lo que<br />

había perdido.<br />

Jakisiña. Ganar trabajando.<br />

Jakijaña, jiwayaña. Matar con espada, con lazo &c.<br />

Jakhiña. Hallar.<br />

Jakhisiña. Encontrarse con alguna persona o hallarse<br />

algo.<br />

Jakhisiña. Verse o encontrarse con alguna persona.<br />

Jichat khuru jani sipasimampi jakisijatati: de hoy<br />

en adelante no te juntes más con tu manceba.<br />

Jakhisxaña. 3 -xi. Volverse a ver juntar o tratar.<br />

Jakhisäña. Hacer que se juntan las cosas o personas.<br />

Jakhithapitaña. Encontrarse los que vienen con los<br />

que van en el camino.<br />

Jakhijaña, jakirpäña, phat'ijaña. 3 -ji. Decidir o<br />

sentenciar pleitos. Jiwañaru jakijitu: sentenciome a<br />

muerte.<br />

Jakhikataña, jakhusuña. Acabar la obra comenzada.<br />

Jakhikatasiña. Alcanzar algo.<br />

Jakhiqaña. 3 -qi. Idem: jakiqasiña. Despachar a los<br />

que se han de ir.<br />

Jakhiqani jilaqaña. Él que tiene a su cargo el<br />

despacho.<br />

Jakhirpäña. Despachar saliendo un poco con los que<br />

se van.<br />

Jakhiqaña. 3 -qi. Acabar de parir la que está de parto.<br />

Jakhixataña. Alcanzar al que va delante.<br />

Jakhinuqaña. Hallar lo que está dificultoso de topar<br />

con ello.<br />

Jakhixataniña. Ir a visitar al que vá o vuelve; o tiene<br />

algún trabajo o necesidad.<br />

Jakhistaqaña. 3 -qi. Salir al encuentro al que viene.<br />

Jakhiqäsiña. Alcanzar lo que se pretende con<br />

instancia.<br />

Jakhiraña. Salir con la compra, cuando había<br />

competidor o pleito.<br />

Jakhumä. Inumerable o cosa no contada, cuya cuenta<br />

no está tomada, estarse así por contar.<br />

Jakhunawi. Idem.<br />

Jakhusäña. Hacer que se encarezca el precio de las<br />

cosas.<br />

Jakhutaña. Concebir la mujer. Santa Ana Señora,<br />

Santa María wawapa, jani paqariwi juchampi<br />

jakhutaña: concebió a su hija sin pecado original. +<br />

Jesucristo Awkisa jani chachana jakhutata<br />

kankanti: no fue concebido por obra de varón. +<br />

Este verbo pide genitivo, Pedrona jakhutatha:<br />

concebir de Pedro.<br />

Jakhutaraqaña. Concebir de ilegítimo matrimonio,<br />

-na.<br />

Jakhusuña. Acabar la tela, el edificio y cualquiera<br />

obra.<br />

Jakhusuña, ch'axmiñ, uñiña. Dar trabajo.<br />

Wawanakaja jakhusutu.<br />

Jakhuña. Contar, numerar.<br />

Jakhukataña. Contar con lo demás, meter en cuenta o<br />

añadirle algo.<br />

Jakhuxataña. Idem.<br />

Jakhuthapiña. Sumar las partidas, resumirlo todo.<br />

Jakhut'axaña. Idem.<br />

Jakhusuña, q'arusuña. Idem.<br />

Jakhut'asiña. Resumirse o sumarse tantos en número.<br />

Qullqija qayqachixa patakaki jakhut'asi: toda mi<br />

plata viene a resumirse en cien pesos o suma toda<br />

cien pesos.<br />

Jakhutaña. Activo. Ablandar la tierra, es efecto de la<br />

lluvia. Uraqi jallu jakhuti.<br />

Jakhuña: Estimar, preciar, hacer caso. Uraqi<br />

kusisiñanaka jani aka jichurusa jakhujatati: no<br />

hagas más caso que de una paja, de todos los<br />

placeres de la tierra.<br />

Jakhu. Cosa de estima o valor. Maya jucha<br />

imantawimatha confesasiwima jani jakhuti: por<br />

haber encubierto un pecado no es válida tu<br />

confesión.<br />

Jakhuña sumäña. Cantar alabanzas o himnos a los<br />

santos como hacían antiguamente a los ídolos. + Y<br />

también cantando decir requiebros a sus<br />

enamorados.<br />

Jakhunuqaña. Idem.<br />

Jakhusiña. Estimarse unos a otros, respectarse.<br />

Jakhusäña. Hacer caso de algo. Awkimana arupa<br />

jakhusäma: haz caso de lo que dice tu padre.<br />

Jakhusäsiña. Idem.<br />

Jakhusiña. Neutro. Pasivo ser estimado o valer. Aka<br />

uraqina qullqi jani jakhusiti vel ancha jakhusi: en<br />

esta tierra no es estimada la plata o es de mucha<br />

estima.<br />

Jakhusiña. Hacerse estimar.<br />

Jakhusiña. Parecer con los demás para que vean que<br />

no ha faltado a la obra.<br />

Jakhusiniña, jakhusiri maña. Ir para que no le echen<br />

menos donde los demás acuden.<br />

Jak'a. Cercano o cerca. Utaja jak'akiwa: mi casa está<br />

cercana, no lejos.<br />

Jak'ankaña. Estar cercano.<br />

Jak'akataña. Acercarse.<br />

Jak'arapiña. Llegarse a alguno.<br />

Jak'aranaña. Idem.<br />

Jak'asiña. Acercarse uno a otro.<br />

Jak'athapitaña. Idem.<br />

Jak'achäña. 3 -iyi. Acercarse, faltarle poco para

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!