LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Vocabulario de la Lengua Aymara 197<br />
compañero o es igual de este otro: aka zapato<br />
akana yananipawa, Idem: yanapawa. + Serio en las<br />
fuerzas: ch'amapura tinkusiña. + Serlo de un<br />
mismo tamaño: t'alaxtusnuña, t'uruxtusnuña,<br />
chikatasiña.<br />
Igualar. Juskachaña, kuskachaña, chikachaña,<br />
chikt'aña, chikäña, t'imuraña. Vide: ajustar.<br />
Igualarse. Jakixtaña, chikasiña, chikaña. 3 -ki.<br />
Purisiña, -ru. Vide: ajustarse.<br />
Igualmente. Juskaki, chikaki.<br />
Ilícito. Jani luraña, &c. + Hacer cosa ilícita: jani<br />
luraña luraña.<br />
Ilícitamente comer, tomar, ma tar, &c. Jani<br />
manq'aña manq'aña, &c. vel manq'araqaña.<br />
Ilustre varón. Mayqu. Idem: Mayqunaka, aunque no<br />
sea más de uno.<br />
Ilustre nombrado. Uywini, sutini. Vide: famoso.<br />
Ilustrar o hacer que sea famoso. Aruwäña,<br />
lakhawäña.<br />
Iluminar imágenes. Khuskhuña, llimphiña.<br />
Imagen. Idem: imasena vel unancha. Vide: figura. +<br />
Sacar imagen de otra pintando o dibujando:<br />
qillqaraña.<br />
Imaginar. Amajasiña, amutaña.<br />
Imaginada cosa. Amajasita vel amutata.<br />
Imitar la buena vida de alguno. Kayupa arkaña,<br />
apiña, Idem: ullirpäña, yatirpäña, yatixäña.<br />
Imítame a mí, aquél, &c. Näjachasima,<br />
jupajachasima, &c. Componiendo los nombres o<br />
pronombres con las partículas -jachasi.<br />
Imitar la letra de otro. Qillqaxäña. Vide: remedar.<br />
Impaciente. Q'apisiri, jaluta vel jisk'a chuyma, jani<br />
amu chuyma mutusiri. Vide: airado.<br />
Impaciente. Q'apisirikankaña, &c.<br />
Impasible. Jani mutuña.<br />
Impasibilidad. Jani muturikankaña.<br />
Impedir. Qulluwaña. Vide: estorbar.<br />
Impedir la ejecución de la justicia informando<br />
diferentemente. Chijisiña.<br />
Impedido de la lengua. Khakha, laxra muruqu,<br />
ajllutha vel ajllu arusiri.<br />
Impedirse uno a otro. Q'aq'usiña, ch'axmisiña,<br />
chijisiña.<br />
Impedir mandando que no haga. Jani lurajatati saña,<br />
jani majatati saña, &c. Según fuere.<br />
Impedimento. Q'aq'usiña, &c.<br />
Impertinente. Jani yäja, jani yaru maluta; qasi, ina.<br />
Vide: inútil.<br />
Impertinencias. Ina yänaka, jani yäja yänaka.<br />
Imperfecto. Jamqu, jawa.<br />
Imponer tributo de plata, comida, &c. Qullqi irjaña.<br />
3 -ji.<br />
Imposición así. Irjaña.<br />
Importunar rogando. Achikaña.<br />
Importunar enviando a menudo. Wachuchäña,<br />
wachu khitaña, khita khitaña.<br />
Importunar llegándose muchos a uno.<br />
Jump'uxkataña, jump'äña, tanqjasiña, lampajasiña,<br />
chhujchujasiña, jump'uqjasiña.<br />
Importuno en pedir. Mayi sikamana.<br />
Importuno como quiera. Ch'axmiri, q'aq'uri.<br />
Importar poco. Pisi yäkiwa.<br />
Importar mucho. Ancha jakhuña.<br />
Importar nada. Jani jakhuña.<br />
Importante. Jakhu.<br />
Imposible de hacer: jani luraña. Tomando el<br />
participio en -ña, del verbo que fuere menester.<br />
Imposible de alcanzar. Jani jakijtä, jani jakijaña, &c.<br />
Impedido de manos o pies. Amparawisa, kayuwisa,<br />
jani iranaqañani, jani thuriñani, uwasi, kayu<br />
pallada, qitilla.<br />
Impotente "ad coeundum". Q'iwsa.<br />
Improvisamente. Vide: de repente.<br />
Imprudente. Pisi chuymani.<br />
Inhábil. Luqhi, turukara vel chuyma muruqu.<br />
Inaccesible de alto. Jani mistuña.<br />
Incesto. Qhacha jucha.<br />
Incestuar. Qhachasiña.<br />
Incestuoso. Qhacha.<br />
Incensar. Jiwq'äña, jiwq'ikatäña, jiwq'i chhukukatäña.<br />
Incienso. Idem.<br />
Incitar a que diga. Aru umkaña, sama sama vel<br />
sanisu saña.<br />
Incitar a vengarse. Puriqäsima saña, puriqäsiñataki<br />
aru churaña. Y así se dirá en otras cosas.<br />
Incierta nueva o razón. Qhatamana aru.<br />
Incierto negocio. Pawnaqaña, jani tuqipa yatiña.<br />
Inclinarse con el cuerpo. Alit'aña, arpht'aña,<br />
k'umut'aña, kumphut'aña. Vide: bajarse. Inclinar,<br />
bajar algo que está derecho. Alit'äña.<br />
Inclinarse a hacer a ir, &c. Luraña chuyma jut'itu,<br />
&c.<br />
Inclinar a otro persuadiéndole que haga, diga, &c.<br />
Vide: incitar.<br />
Inclinarse como para beber poniendo la boca o<br />
para otras cosas así. Lakha ansaxataña, alixataña,<br />
jankhixataña, qhinsxataña.<br />
Inclinarse los palos y cosas así levantadas.<br />
Junuxattaña, jununtattaña.<br />
Inclinar la cabeza a un lado y a otro. K'aywax<br />
k'aywaxtaña, ch'uwal ch'uwattaña.<br />
Inclinar los sembrados haciéndolos caer al suelo.