21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 197<br />

compañero o es igual de este otro: aka zapato<br />

akana yananipawa, Idem: yanapawa. + Serio en las<br />

fuerzas: ch'amapura tinkusiña. + Serlo de un<br />

mismo tamaño: t'alaxtusnuña, t'uruxtusnuña,<br />

chikatasiña.<br />

Igualar. Juskachaña, kuskachaña, chikachaña,<br />

chikt'aña, chikäña, t'imuraña. Vide: ajustar.<br />

Igualarse. Jakixtaña, chikasiña, chikaña. 3 -ki.<br />

Purisiña, -ru. Vide: ajustarse.<br />

Igualmente. Juskaki, chikaki.<br />

Ilícito. Jani luraña, &c. + Hacer cosa ilícita: jani<br />

luraña luraña.<br />

Ilícitamente comer, tomar, ma tar, &c. Jani<br />

manq'aña manq'aña, &c. vel manq'araqaña.<br />

Ilustre varón. Mayqu. Idem: Mayqunaka, aunque no<br />

sea más de uno.<br />

Ilustre nombrado. Uywini, sutini. Vide: famoso.<br />

Ilustrar o hacer que sea famoso. Aruwäña,<br />

lakhawäña.<br />

Iluminar imágenes. Khuskhuña, llimphiña.<br />

Imagen. Idem: imasena vel unancha. Vide: figura. +<br />

Sacar imagen de otra pintando o dibujando:<br />

qillqaraña.<br />

Imaginar. Amajasiña, amutaña.<br />

Imaginada cosa. Amajasita vel amutata.<br />

Imitar la buena vida de alguno. Kayupa arkaña,<br />

apiña, Idem: ullirpäña, yatirpäña, yatixäña.<br />

Imítame a mí, aquél, &c. Näjachasima,<br />

jupajachasima, &c. Componiendo los nombres o<br />

pronombres con las partículas -jachasi.<br />

Imitar la letra de otro. Qillqaxäña. Vide: remedar.<br />

Impaciente. Q'apisiri, jaluta vel jisk'a chuyma, jani<br />

amu chuyma mutusiri. Vide: airado.<br />

Impaciente. Q'apisirikankaña, &c.<br />

Impasible. Jani mutuña.<br />

Impasibilidad. Jani muturikankaña.<br />

Impedir. Qulluwaña. Vide: estorbar.<br />

Impedir la ejecución de la justicia informando<br />

diferentemente. Chijisiña.<br />

Impedido de la lengua. Khakha, laxra muruqu,<br />

ajllutha vel ajllu arusiri.<br />

Impedirse uno a otro. Q'aq'usiña, ch'axmisiña,<br />

chijisiña.<br />

Impedir mandando que no haga. Jani lurajatati saña,<br />

jani majatati saña, &c. Según fuere.<br />

Impedimento. Q'aq'usiña, &c.<br />

Impertinente. Jani yäja, jani yaru maluta; qasi, ina.<br />

Vide: inútil.<br />

Impertinencias. Ina yänaka, jani yäja yänaka.<br />

Imperfecto. Jamqu, jawa.<br />

Imponer tributo de plata, comida, &c. Qullqi irjaña.<br />

3 -ji.<br />

Imposición así. Irjaña.<br />

Importunar rogando. Achikaña.<br />

Importunar enviando a menudo. Wachuchäña,<br />

wachu khitaña, khita khitaña.<br />

Importunar llegándose muchos a uno.<br />

Jump'uxkataña, jump'äña, tanqjasiña, lampajasiña,<br />

chhujchujasiña, jump'uqjasiña.<br />

Importuno en pedir. Mayi sikamana.<br />

Importuno como quiera. Ch'axmiri, q'aq'uri.<br />

Importar poco. Pisi yäkiwa.<br />

Importar mucho. Ancha jakhuña.<br />

Importar nada. Jani jakhuña.<br />

Importante. Jakhu.<br />

Imposible de hacer: jani luraña. Tomando el<br />

participio en -ña, del verbo que fuere menester.<br />

Imposible de alcanzar. Jani jakijtä, jani jakijaña, &c.<br />

Impedido de manos o pies. Amparawisa, kayuwisa,<br />

jani iranaqañani, jani thuriñani, uwasi, kayu<br />

pallada, qitilla.<br />

Impotente "ad coeundum". Q'iwsa.<br />

Improvisamente. Vide: de repente.<br />

Imprudente. Pisi chuymani.<br />

Inhábil. Luqhi, turukara vel chuyma muruqu.<br />

Inaccesible de alto. Jani mistuña.<br />

Incesto. Qhacha jucha.<br />

Incestuar. Qhachasiña.<br />

Incestuoso. Qhacha.<br />

Incensar. Jiwq'äña, jiwq'ikatäña, jiwq'i chhukukatäña.<br />

Incienso. Idem.<br />

Incitar a que diga. Aru umkaña, sama sama vel<br />

sanisu saña.<br />

Incitar a vengarse. Puriqäsima saña, puriqäsiñataki<br />

aru churaña. Y así se dirá en otras cosas.<br />

Incierta nueva o razón. Qhatamana aru.<br />

Incierto negocio. Pawnaqaña, jani tuqipa yatiña.<br />

Inclinarse con el cuerpo. Alit'aña, arpht'aña,<br />

k'umut'aña, kumphut'aña. Vide: bajarse. Inclinar,<br />

bajar algo que está derecho. Alit'äña.<br />

Inclinarse a hacer a ir, &c. Luraña chuyma jut'itu,<br />

&c.<br />

Inclinar a otro persuadiéndole que haga, diga, &c.<br />

Vide: incitar.<br />

Inclinarse como para beber poniendo la boca o<br />

para otras cosas así. Lakha ansaxataña, alixataña,<br />

jankhixataña, qhinsxataña.<br />

Inclinarse los palos y cosas así levantadas.<br />

Junuxattaña, jununtattaña.<br />

Inclinar la cabeza a un lado y a otro. K'aywax<br />

k'aywaxtaña, ch'uwal ch'uwattaña.<br />

Inclinar los sembrados haciéndolos caer al suelo.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!