21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

274 Ludovico Bertonio<br />

Saltar y brincar los corderos, muchachos, &c.<br />

Sink'usiña, q'usk'isiña.<br />

Saltar las bardas. Uyu qurä thuqukipaña, jalakipaña.<br />

Saltar los granos de maíz cuando le tuestan y otras<br />

cosas así. P'ataxtusnuña, thuqutusnuña.<br />

Saltar con un solo pie, teniendo al otro levantado.<br />

Anata thunkuña, anata thuquña.<br />

Saltar polvo en los ojos. Qhuri nayraru t'ijutusnutu.<br />

Saltar el fuego o cundir con el aire. Thä nina<br />

jawq'arpiy, jawq'akati vel nina jallpakati.<br />

Saltar el grillo. T'ijutaña.<br />

Saltar la sangre. Willa t'ujutusnutu.<br />

Saltar los ojos. Nayra jaltusnutu.<br />

Saltos, latidos o brincos. T'iju t'ijutaña. + Darlos; t'iju<br />

t'ijutaña, t'ax t'axtaña. Idem: t'ax t'axtitu, unuqkitu,<br />

puruqkitu; poniendo primero la parte que los da. +<br />

Darlos el que es azotado: pharara anataña.<br />

Saltear. Jaqhuraña.<br />

Salteador. Jaqhuriri, warka, t'iwrari, t'iwriri.<br />

Salvar. Qispiyaña, jakäña.<br />

Salvación. Qispiña, qispiyaña.<br />

Salvador. Qispiyiri.<br />

Salvados afrechos. Jamch'a.<br />

Salvaje. Musi, anti, taruja, wanaqu, sallqa. Vide:<br />

rústico.<br />

Salud. K'umaraña. + Darla: K'umaräña, k'umaraptäña.<br />

+ Tenerla: sap'akiña, k'umarakiña, jiskikiña.<br />

Saludar. Arurapiña, jamp'at'i mama saña.<br />

Saludarse. Arurapisiña.<br />

Salud del alma. Almana jiskipa.<br />

Saludes. Vide: besamanos.<br />

Salvia hierba. Sumuña.<br />

Salvo, excepto. Mayniki, mayaki. v.g.<br />

Salvo Pedro, todos son ignorantes. Taqi jani<br />

yatirikamakiwa. Pedro mayniki ancha yatiri.<br />

Salvo la Virgen María, Madre de Dios, todos los<br />

hombres y mujeres somos concebidos en<br />

pecado: jaqinaka qayqachixa juchanikama<br />

jakhutatatanwa. Wiñaya virgen María Diosana<br />

taykapa mayni sapakiwa juchawisaki<br />

jakhutatakankana.<br />

Salutación. Arurapiwi.<br />

Sana cosa, buena para la salud. Sap'a, jiski,<br />

maysana.<br />

Sanamente, con sencillez. Chiqa chuymampi.<br />

Sano y salvo sin desastre. Kasithapaki.<br />

Sano, libre de enfermedad. K'umaraki, sap'aki,<br />

ñañaki, &c.<br />

Sanar. Neutro. Jakxaña, sap'axaña, k'umaraxaña.<br />

Idem: usu apartitu, aparitu, usuraña.<br />

Sanar. Activo. Jakäxaña, sap'äxaña, k'umaraxaña, &c.<br />

Sanar el ciego, sordo, mudo, &c. Ullitatäña, isapäña,<br />

arusäña vel arustatäxaña.<br />

Sangre. Wila. + Gotear: ch'aqhaña.<br />

Sangre corrompida. T'amata wila.<br />

Sangre real. Qhapaqa wila.<br />

Sangre cocida para comer. Wila parka. + Cocerla<br />

así: parkaña.<br />

Sangrar. Sirkaña. 3 -ki.<br />

Sangrar al modo antiguo de los indios o hechiceros.<br />

Tikhat'aña.<br />

Sangrar ríos. Jawiri pallarpäña, patjaña, pataqaña y<br />

encaminandole a otra parte: irpamukuña.<br />

Sangría. Sirkaña.<br />

Sangriento. Wilaxtara. Vide: ensangrentado.<br />

Santo. Idem vel Diosaru chuymani, Diosaki antikatiri,<br />

&c.<br />

Santo del cielo. Alaxpacha Santo.<br />

Santidad. Santo kankaña.<br />

Santificar. Santochaña, santo luraña.<br />

Santiguarse. Santa kurusäsiña.<br />

Santiguarse de otro. Jaqi ulljasina vel jaqitaki santa<br />

kurusäsiña, way saña vel supayu ulljasina<br />

jamachaña.<br />

Sapo ordinario. Jamp'atu.<br />

Sapo grande. P'ati vel mama wallaja jamp'atu.<br />

Sapillo. Ch'ich'ikaña.<br />

Sapillo, que suelen llamar a las niñas por donaire.<br />

Jamp'atu, k'ayra.<br />

Sarampión. Idem: sarampiya, qhirqhi usu, jank'a usu.<br />

+ Tenerle: jank'a usuña. Idem: usutu.<br />

Sarao o baile de caciques y de gente principal con<br />

mucha mesura. Suxa, ayma. + Hacerle: aymaña,<br />

aymat'aña, suxaña, suxat'aña.<br />

Saquear. Jark'aña.<br />

Saquillo, talega. Wäqa.<br />

Sardina. Idem.<br />

Sarna. Qaracha. + Tenerla: qarachitu, qarachatitu,<br />

qaracha q'äkipitu. + Estar lleno de ella: qaracha<br />

khankha vel k'ank'a vel k'á. + Pegarla: makhatäña.<br />

Sarnoso. Qarachaxtara, chullchu. + Carnero sarnoso:<br />

qaracha khankha.<br />

Sarpullimiento. Sisu. + Tenerle: sisutu, sisu mistutu.<br />

Sarpullido. Sisuna tukuta, t'uruta.<br />

Sarpullirse los niños o deshollarse el sobaco o entre<br />

las piernecitas. Llillijaña vel llillijitu.<br />

Sarpullimiento así. Llilli.<br />

Sarta, gargantilla. Wallqa, aju.<br />

Satanás. Idem satanasa, supayu.<br />

Satisfacerse, vengarse. Puriqäsiña.<br />

Satisfacerse cobrando. Katusxaña.<br />

Satisfacer, pagar la pena que debe. Phuqhaña,

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!