LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
274 Ludovico Bertonio<br />
Saltar y brincar los corderos, muchachos, &c.<br />
Sink'usiña, q'usk'isiña.<br />
Saltar las bardas. Uyu qurä thuqukipaña, jalakipaña.<br />
Saltar los granos de maíz cuando le tuestan y otras<br />
cosas así. P'ataxtusnuña, thuqutusnuña.<br />
Saltar con un solo pie, teniendo al otro levantado.<br />
Anata thunkuña, anata thuquña.<br />
Saltar polvo en los ojos. Qhuri nayraru t'ijutusnutu.<br />
Saltar el fuego o cundir con el aire. Thä nina<br />
jawq'arpiy, jawq'akati vel nina jallpakati.<br />
Saltar el grillo. T'ijutaña.<br />
Saltar la sangre. Willa t'ujutusnutu.<br />
Saltar los ojos. Nayra jaltusnutu.<br />
Saltos, latidos o brincos. T'iju t'ijutaña. + Darlos; t'iju<br />
t'ijutaña, t'ax t'axtaña. Idem: t'ax t'axtitu, unuqkitu,<br />
puruqkitu; poniendo primero la parte que los da. +<br />
Darlos el que es azotado: pharara anataña.<br />
Saltear. Jaqhuraña.<br />
Salteador. Jaqhuriri, warka, t'iwrari, t'iwriri.<br />
Salvar. Qispiyaña, jakäña.<br />
Salvación. Qispiña, qispiyaña.<br />
Salvador. Qispiyiri.<br />
Salvados afrechos. Jamch'a.<br />
Salvaje. Musi, anti, taruja, wanaqu, sallqa. Vide:<br />
rústico.<br />
Salud. K'umaraña. + Darla: K'umaräña, k'umaraptäña.<br />
+ Tenerla: sap'akiña, k'umarakiña, jiskikiña.<br />
Saludar. Arurapiña, jamp'at'i mama saña.<br />
Saludarse. Arurapisiña.<br />
Salud del alma. Almana jiskipa.<br />
Saludes. Vide: besamanos.<br />
Salvia hierba. Sumuña.<br />
Salvo, excepto. Mayniki, mayaki. v.g.<br />
Salvo Pedro, todos son ignorantes. Taqi jani<br />
yatirikamakiwa. Pedro mayniki ancha yatiri.<br />
Salvo la Virgen María, Madre de Dios, todos los<br />
hombres y mujeres somos concebidos en<br />
pecado: jaqinaka qayqachixa juchanikama<br />
jakhutatatanwa. Wiñaya virgen María Diosana<br />
taykapa mayni sapakiwa juchawisaki<br />
jakhutatakankana.<br />
Salutación. Arurapiwi.<br />
Sana cosa, buena para la salud. Sap'a, jiski,<br />
maysana.<br />
Sanamente, con sencillez. Chiqa chuymampi.<br />
Sano y salvo sin desastre. Kasithapaki.<br />
Sano, libre de enfermedad. K'umaraki, sap'aki,<br />
ñañaki, &c.<br />
Sanar. Neutro. Jakxaña, sap'axaña, k'umaraxaña.<br />
Idem: usu apartitu, aparitu, usuraña.<br />
Sanar. Activo. Jakäxaña, sap'äxaña, k'umaraxaña, &c.<br />
Sanar el ciego, sordo, mudo, &c. Ullitatäña, isapäña,<br />
arusäña vel arustatäxaña.<br />
Sangre. Wila. + Gotear: ch'aqhaña.<br />
Sangre corrompida. T'amata wila.<br />
Sangre real. Qhapaqa wila.<br />
Sangre cocida para comer. Wila parka. + Cocerla<br />
así: parkaña.<br />
Sangrar. Sirkaña. 3 -ki.<br />
Sangrar al modo antiguo de los indios o hechiceros.<br />
Tikhat'aña.<br />
Sangrar ríos. Jawiri pallarpäña, patjaña, pataqaña y<br />
encaminandole a otra parte: irpamukuña.<br />
Sangría. Sirkaña.<br />
Sangriento. Wilaxtara. Vide: ensangrentado.<br />
Santo. Idem vel Diosaru chuymani, Diosaki antikatiri,<br />
&c.<br />
Santo del cielo. Alaxpacha Santo.<br />
Santidad. Santo kankaña.<br />
Santificar. Santochaña, santo luraña.<br />
Santiguarse. Santa kurusäsiña.<br />
Santiguarse de otro. Jaqi ulljasina vel jaqitaki santa<br />
kurusäsiña, way saña vel supayu ulljasina<br />
jamachaña.<br />
Sapo ordinario. Jamp'atu.<br />
Sapo grande. P'ati vel mama wallaja jamp'atu.<br />
Sapillo. Ch'ich'ikaña.<br />
Sapillo, que suelen llamar a las niñas por donaire.<br />
Jamp'atu, k'ayra.<br />
Sarampión. Idem: sarampiya, qhirqhi usu, jank'a usu.<br />
+ Tenerle: jank'a usuña. Idem: usutu.<br />
Sarao o baile de caciques y de gente principal con<br />
mucha mesura. Suxa, ayma. + Hacerle: aymaña,<br />
aymat'aña, suxaña, suxat'aña.<br />
Saquear. Jark'aña.<br />
Saquillo, talega. Wäqa.<br />
Sardina. Idem.<br />
Sarna. Qaracha. + Tenerla: qarachitu, qarachatitu,<br />
qaracha q'äkipitu. + Estar lleno de ella: qaracha<br />
khankha vel k'ank'a vel k'á. + Pegarla: makhatäña.<br />
Sarnoso. Qarachaxtara, chullchu. + Carnero sarnoso:<br />
qaracha khankha.<br />
Sarpullimiento. Sisu. + Tenerle: sisutu, sisu mistutu.<br />
Sarpullido. Sisuna tukuta, t'uruta.<br />
Sarpullirse los niños o deshollarse el sobaco o entre<br />
las piernecitas. Llillijaña vel llillijitu.<br />
Sarpullimiento así. Llilli.<br />
Sarta, gargantilla. Wallqa, aju.<br />
Satanás. Idem satanasa, supayu.<br />
Satisfacerse, vengarse. Puriqäsiña.<br />
Satisfacerse cobrando. Katusxaña.<br />
Satisfacer, pagar la pena que debe. Phuqhaña,