21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 211<br />

chuymanikankaña.<br />

Maese de campo. Sitani, atani, wallpani, yampani,<br />

tuyñuni.<br />

Maestresala. Wallpani, yampani.<br />

Maestro. Yatichiri.<br />

Majestad. Jach'a apu kankaña.<br />

Maganto. Vide: flaco.<br />

Magnánimo. Sinti chuymani. Vide: fuerte.<br />

Magnánimo. Vide: dadivoso, liberal.<br />

Maguey. Tawka.<br />

Magullar. T'uxinuqaña.<br />

Mágico. Magia. Vide: hechicero.<br />

Majar. Ch'axiña, liq'iña.<br />

Majar yeso y otras cosas así al modo de las indias.<br />

Qhunaña. Vide: moler.<br />

Maja granzas o para poco. Pisi chuymani, phinta vel<br />

jayra chuymani.<br />

Mala cosa. Yanqha.<br />

Mala hierba o cizaña y cualquiera que suele<br />

desherbarse. Qura. Cuyos nombres más ordinarios<br />

son: amqarä, itapallu, k'uymi, layu, ch'unquya,<br />

ch'iji januk'ara, araqu, ch'ijmu, ch'illamatu, nina<br />

sanqu, chankuruma, sumuña, aqalla aqalla<br />

chhuxlla, sik'i<br />

Mal. Usu. Vide: enfermedad.<br />

Mal agüero. Wati, Jamqu, taparaqu.<br />

Mal acondicionado. Vide: bravo.<br />

Mala color del rostro. Ch'iwa. + Tenerla. Idem:<br />

ch'iwa ajanuni.<br />

Mala cara. Suxu sankatilla.<br />

Malamente. Yanqhakiwa vel jaxumallakiwa.<br />

Mal aconsejado. Samakipata, aru churata jaqi.<br />

Malaventurado. Vide: desdichado.<br />

Maldad. Yanqha kankaña.<br />

Maldecir dando al diablo. Supayu apapha, supayuna<br />

amparapana jiwapha, kunas kunapha, kawkis<br />

kawkipha, kawkinsa jiwapha, juqinsa umansa<br />

jiwapha -aña.<br />

Maldición. Churaxarusiña, supayuru katuwaña, &c.<br />

Maldecirle jurando. Vide: echarle maldiciones o<br />

jurar.<br />

Maldito hombre. Wati samka vel supayu jaqi, yanqha<br />

samka.<br />

Mal de narices. Que da en los yungas. Jusku usu.<br />

Mal de corazón. T'ukulli usu qhaqha. + Tenerle:<br />

t'ukuklpaña.<br />

Mal de corazón o aprieto diferente de esta. Chuyma<br />

k'aphi vel ñati usu. + Tenerle: chuyma k'aphit'itu,<br />

k'aphijitu, natujitu.<br />

Mal de ojos con enramamiento. Llami. + Tenerle:<br />

llamitu.<br />

Mal de orina. Yaqha t'aqha usu.<br />

Mal de riñones. Juch'usa jikhani usu. Vide:<br />

enfermedad.<br />

Mal enlucido. Chhapa pirqa.<br />

Malear, depravarse. Waxllisthaltaña vel chuyma<br />

waxllisthaltitu, waxllithaltitu, pituthaltitu.<br />

Mal guisado. Tana, ch'apa phaltu.<br />

Mal Infamado. Yanqharu, watiru katuta, yanqha<br />

isapasita, &c.<br />

Mal hecho, imperfecto. Jamqu jawa, jaxumalla<br />

yanqha.<br />

Malicia. Yanqha chuymaniña. )( Quqi jaqiña.<br />

Malicioso. Manqhini amuli, aka qala, aka qhula,<br />

k'umintakamana chuymaru mantamintuni.<br />

Maliciar. Kunasa yanqharu katuña, yanqharu<br />

amajasiña vel chuymat'aña.<br />

Mal Interior del estómago y otros semejantes.<br />

Chuyma usu, ñati usu.<br />

Mal mandado. Aruskatiri, aynikatiri, q'ullu jinchu,<br />

aruna qinskatiri, lawa qala, tuji jach'a ñatini. Vide:<br />

desobediente, donde hay más.<br />

Mala mujer. Pampay runa, pam ch'usi, &c. Vide:<br />

ramera, donde hay más.<br />

Mal logrado. Allqirijaqi.<br />

Mal partr. Sulluña, usuchasiña, sulluqaña. 3 -qi.<br />

Mal parido, abortivo. Sullu.<br />

Mal revuelto, no bien masado. Chawa chawa, Jiskha<br />

jiskha, kuju kuju, qulu qulu, p'ati p'ati.<br />

Mal suceso. Chiji, talaqu. + Tenerle: chijiru, talaquru,<br />

siñaru, jucharu puriña vel chijisiña talaqusiña.<br />

Mal quistarse. Uniyasiña, jiwuräsiña, uñimachasiña,<br />

ch'aximachasiña.<br />

Mal tratar. Yanqhachaña, muxst'aña, jiskichantaña,<br />

jakijaña, piquwäsiña, chunkawäsiña, anchakjaña.<br />

Mal tratar con azotes. Juchhacha umachaña, y todos<br />

los verbos, precedentes muxst'aña, &c.<br />

Anadiándole amparana, azotiña lawana, &c.<br />

Maltratar abajando. Q'apithapi, q'apinjruña,<br />

thuwithapi thuwiruruña.<br />

Maltratar el vestido. Thuwimukuña, llaychumukuña.<br />

Maltratar las papas al tiempo de sacarlas.<br />

Ch'inqanuqaña.<br />

Mal trato escrupuloso. Almataki jamqu, wawa<br />

luraña.<br />

Malsín. Vide: chismoso.<br />

Malvado. Vide: perverso, ruin, maldito.<br />

Mal vocablo. Impropio. Wayki vel Jamqu aru.<br />

Maltratado de lamparones. Ch'upuna lat'akipa,<br />

lat'aruruta.<br />

Maltratado. Vide: andrajoso.<br />

Maltratado con ayunos y penitencias. Ayunañampi

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!