LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Vocabulario de la Lengua Aymara 211<br />
chuymanikankaña.<br />
Maese de campo. Sitani, atani, wallpani, yampani,<br />
tuyñuni.<br />
Maestresala. Wallpani, yampani.<br />
Maestro. Yatichiri.<br />
Majestad. Jach'a apu kankaña.<br />
Maganto. Vide: flaco.<br />
Magnánimo. Sinti chuymani. Vide: fuerte.<br />
Magnánimo. Vide: dadivoso, liberal.<br />
Maguey. Tawka.<br />
Magullar. T'uxinuqaña.<br />
Mágico. Magia. Vide: hechicero.<br />
Majar. Ch'axiña, liq'iña.<br />
Majar yeso y otras cosas así al modo de las indias.<br />
Qhunaña. Vide: moler.<br />
Maja granzas o para poco. Pisi chuymani, phinta vel<br />
jayra chuymani.<br />
Mala cosa. Yanqha.<br />
Mala hierba o cizaña y cualquiera que suele<br />
desherbarse. Qura. Cuyos nombres más ordinarios<br />
son: amqarä, itapallu, k'uymi, layu, ch'unquya,<br />
ch'iji januk'ara, araqu, ch'ijmu, ch'illamatu, nina<br />
sanqu, chankuruma, sumuña, aqalla aqalla<br />
chhuxlla, sik'i<br />
Mal. Usu. Vide: enfermedad.<br />
Mal agüero. Wati, Jamqu, taparaqu.<br />
Mal acondicionado. Vide: bravo.<br />
Mala color del rostro. Ch'iwa. + Tenerla. Idem:<br />
ch'iwa ajanuni.<br />
Mala cara. Suxu sankatilla.<br />
Malamente. Yanqhakiwa vel jaxumallakiwa.<br />
Mal aconsejado. Samakipata, aru churata jaqi.<br />
Malaventurado. Vide: desdichado.<br />
Maldad. Yanqha kankaña.<br />
Maldecir dando al diablo. Supayu apapha, supayuna<br />
amparapana jiwapha, kunas kunapha, kawkis<br />
kawkipha, kawkinsa jiwapha, juqinsa umansa<br />
jiwapha -aña.<br />
Maldición. Churaxarusiña, supayuru katuwaña, &c.<br />
Maldecirle jurando. Vide: echarle maldiciones o<br />
jurar.<br />
Maldito hombre. Wati samka vel supayu jaqi, yanqha<br />
samka.<br />
Mal de narices. Que da en los yungas. Jusku usu.<br />
Mal de corazón. T'ukulli usu qhaqha. + Tenerle:<br />
t'ukuklpaña.<br />
Mal de corazón o aprieto diferente de esta. Chuyma<br />
k'aphi vel ñati usu. + Tenerle: chuyma k'aphit'itu,<br />
k'aphijitu, natujitu.<br />
Mal de ojos con enramamiento. Llami. + Tenerle:<br />
llamitu.<br />
Mal de orina. Yaqha t'aqha usu.<br />
Mal de riñones. Juch'usa jikhani usu. Vide:<br />
enfermedad.<br />
Mal enlucido. Chhapa pirqa.<br />
Malear, depravarse. Waxllisthaltaña vel chuyma<br />
waxllisthaltitu, waxllithaltitu, pituthaltitu.<br />
Mal guisado. Tana, ch'apa phaltu.<br />
Mal Infamado. Yanqharu, watiru katuta, yanqha<br />
isapasita, &c.<br />
Mal hecho, imperfecto. Jamqu jawa, jaxumalla<br />
yanqha.<br />
Malicia. Yanqha chuymaniña. )( Quqi jaqiña.<br />
Malicioso. Manqhini amuli, aka qala, aka qhula,<br />
k'umintakamana chuymaru mantamintuni.<br />
Maliciar. Kunasa yanqharu katuña, yanqharu<br />
amajasiña vel chuymat'aña.<br />
Mal Interior del estómago y otros semejantes.<br />
Chuyma usu, ñati usu.<br />
Mal mandado. Aruskatiri, aynikatiri, q'ullu jinchu,<br />
aruna qinskatiri, lawa qala, tuji jach'a ñatini. Vide:<br />
desobediente, donde hay más.<br />
Mala mujer. Pampay runa, pam ch'usi, &c. Vide:<br />
ramera, donde hay más.<br />
Mal logrado. Allqirijaqi.<br />
Mal partr. Sulluña, usuchasiña, sulluqaña. 3 -qi.<br />
Mal parido, abortivo. Sullu.<br />
Mal revuelto, no bien masado. Chawa chawa, Jiskha<br />
jiskha, kuju kuju, qulu qulu, p'ati p'ati.<br />
Mal suceso. Chiji, talaqu. + Tenerle: chijiru, talaquru,<br />
siñaru, jucharu puriña vel chijisiña talaqusiña.<br />
Mal quistarse. Uniyasiña, jiwuräsiña, uñimachasiña,<br />
ch'aximachasiña.<br />
Mal tratar. Yanqhachaña, muxst'aña, jiskichantaña,<br />
jakijaña, piquwäsiña, chunkawäsiña, anchakjaña.<br />
Mal tratar con azotes. Juchhacha umachaña, y todos<br />
los verbos, precedentes muxst'aña, &c.<br />
Anadiándole amparana, azotiña lawana, &c.<br />
Maltratar abajando. Q'apithapi, q'apinjruña,<br />
thuwithapi thuwiruruña.<br />
Maltratar el vestido. Thuwimukuña, llaychumukuña.<br />
Maltratar las papas al tiempo de sacarlas.<br />
Ch'inqanuqaña.<br />
Mal trato escrupuloso. Almataki jamqu, wawa<br />
luraña.<br />
Malsín. Vide: chismoso.<br />
Malvado. Vide: perverso, ruin, maldito.<br />
Mal vocablo. Impropio. Wayki vel Jamqu aru.<br />
Maltratado de lamparones. Ch'upuna lat'akipa,<br />
lat'aruruta.<br />
Maltratado. Vide: andrajoso.<br />
Maltratado con ayunos y penitencias. Ayunañampi