21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

182 Ludovico Bertonio<br />

tunquchasiña, tiriquchasiña, &c. Componiendo los<br />

nombres con la partícula -chasi.<br />

Granado. Jupachasita, &c. Según fuere la semilla.<br />

Grande. Jach'a. + Hacerse: jach'aptaña jach'axana,<br />

&c.<br />

Grande sapo. P'ati.<br />

Grande de boca. Laka awlla, jakhankha lakhani,<br />

qhawtata lakhani.<br />

Grande. Mama, aunque no se dice sino del mar, sapo<br />

y papas.<br />

Grandes uñas. Qiwcha qiwcha sillu. + Él que las<br />

tiene así: qiwcha qiwcha silluni.<br />

Grande de cabeza, de barriga, de carrillos, &c.<br />

P'iqiña qatati vel p'iqiña wankara.<br />

Grande de cuerpo. Jarma wallaja.<br />

Grande pecador. Juchixtara.<br />

Grandazo y flojo. Ipi piwra jaqi.<br />

Grandaza. P'ati marmi.<br />

Grandes del reino. Apunaka.<br />

Grande en ancho o largo. Jakhankha.<br />

Grande en alto. Amphuta.<br />

Grande preguntando de lo ancho o largo. ¿Qayqa<br />

jukhankha? Trátase de esto en la gramática; parte<br />

segunda, cap. doce.<br />

Grande fuerza o cantidad de trigo, maíz, &c. Haber<br />

triqu, tunqu anchakiwa allinaqtaki, sawkakiwa.<br />

Grande ladrón. Mita vel ancha luntata.<br />

Gran parlero. Mita aruni.<br />

Gran comilón. Mita manq'iri vel maxmachu.<br />

Gran sabio. Tutu amawt'a, Idem: mita.<br />

Grandes cosas o misterios. Jach'a yänaka.<br />

Gran pecado. Wati samka, warakusiña, jani arusiña<br />

jucha.<br />

Gran daño vino a todos. Jach'a yanqaru puritana.<br />

Grande andador. Mita vel tutu sariri.<br />

Grandísimo. Jach'ana jach'apa.<br />

Grandísimo tonto. Jach'a luqhi.<br />

Grandísimo señor. Jach'a mayqu.<br />

Grandulazo y delgado. Sayt'u suq'ali<br />

Granero, troje. Trigo piwra qullqa.<br />

Granjear. Vide: ganar.<br />

Granjero. Tintaña, achuña jaqi.<br />

Granizar menudo. Chijchiña.<br />

Granizo así. Chijchi.<br />

Granizar gordo. Jaqhuña.<br />

Granizo así. Jaqhu.<br />

Granja o chácara. Yapu.<br />

Granja de coca. Killa yapu<br />

Granillos que salen en lugares húmedos y negros.<br />

Chunkuru vel murmunta. Vide: chu- no. 4.<br />

Granillos que salen al rostro. Muchha. + Salir<br />

muchhatitu.<br />

Granillos o sarpullimiento. Sisu. + Salir: sisutu. +<br />

Salir granillos así de otra manera: p'usu mistutu vel<br />

maphutitu vel purukipitu.<br />

Grano de quinua. Jupa vel jupa nayra. Un grano de<br />

ella: maya jupa. Y así se dirá del trigo y otras<br />

semillas.<br />

Grano o roncha. P'usu. + Salir: mistutu, maphutitu,<br />

&c.<br />

Grasa. Vide: gordura.<br />

Grasiento. Tasasa, qirari.<br />

Grave, que a nadie respeta. Ch'uwasilla, apusnaqiri,<br />

puwalla.<br />

Grave, persona de respeto. Taqina jaxsaraña,<br />

jaxsaraña kankañani.<br />

Graznar ave. Jachaña.<br />

Graznido. Jachaña, jacha.<br />

Greda, salsa de los indios. Phasa<br />

Greda para enlucir. Quntuya.<br />

Grietas de las manos o pies. Qasarki. + Tenerlas:<br />

qasarkitu.<br />

Grietas o abertura de otras cosas. Laxra, k'ank'a. +<br />

Hacerse: laxraptaña, k'ank'aptaña. + Tenerlas en la<br />

boca o en el rostro: k'ank'allitu, phak'uritu.<br />

Grillos, savandija. T'it'i t'it'i. + Saltan t'ijutaña.<br />

Grillos, prisión. Idem: carillo. + Echarlos: Karilluru<br />

apantaña vel karilluruchaña.<br />

Gritar levantando la voz o llorando. Jupiña,<br />

warariña, qapariña. Vide: ju- nu 23.<br />

Gritón. Wararikamana, &c.<br />

Grosura. Vide: gordura.<br />

Grueso. Vide: gordo.<br />

Grueso, no delgado. Lanqhu, thuru.<br />

Gruñir los puercos. Juju saña.<br />

Gruñir. Vide: reñir, amujinarse.<br />

Gruta o cueva. Tiy, qaqallinka.<br />

Guacas ídolos. Wak'anaka vel Tatanaka, cuyos<br />

nombres entre estos Lupakas son Anu Anu,<br />

Pachapaki, Qhapiya, Wana, Jatukachi, Phuxpu<br />

qullu. Estos son los más conocidos.<br />

Guarda, no hagas eso. Paxta lurasma. Vide: pa-, no.<br />

12. La construcción de esta partícula se sabrá en la<br />

dicción mira.<br />

Guarda de las heredades. Vide: cerca.<br />

Guarda de la casa, iglesia, &c. Ullasiri.<br />

Guardar en la caja o en otra parte. Waqaychaña,<br />

imaña, juskusiña.<br />

Guardar la ley de Dios. Diosana arupa, lakhapa<br />

katuña, waqaychaña.<br />

Guardar la plata. Arukama luraña.<br />

Guardar en su lugar. Imaxaña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!