21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

280 Ludovico Bertonio<br />

Solo, único. Maynijta, mäjta vel sapajta.<br />

Solo sin compañía. Sapaki.<br />

Solo uno de dos o tres, &c. Maynipa.<br />

Solo sin gente. Tantataki vel ch'intata, ch'ijita, chuñita,<br />

q'araxtata, wasara, suruwaña.<br />

Solitario que gusta de andar siempre solo. Jaqhaxta<br />

jaqi, sapaxtaki saranaqiri.<br />

Solitario, ermitaño. Sapaxta utkiri.<br />

Sollozar. Jayintaña, khikhintaña.<br />

Sollozar muy recio. Q'anq'alliña.<br />

Solsticio de diciembre. Willka kuti.<br />

Soltar, dejar. Antutaña, jarajaña.<br />

Soltar la voz. Kunka antutaña vel antutxaña.<br />

Soltar la risa sin querer. Laru antutkataña,<br />

phakusuña, larusuña, larutataña.<br />

Soltar el agua represada. Patarpäña.<br />

Soltar la ira. Q'apisi phakususiña vel phullusiña.<br />

Soltar al esclavo dándole libertad. Paqumatha<br />

antutaña vel chuyma ma kamama saña vel chuypa<br />

qamapha saña.<br />

Soltarse la mula maneada. Thu kullusnuña,<br />

ätusnuña, p'ilixtusnuña yarutusnuña.<br />

Soltarse lo que está atado. Jaraxtaña, jaraxnuqtaña.<br />

Soltarse el agua. Patawaqtaña.<br />

Soltarse la sangra después de la sangría. Wila<br />

phalli, paqtawaqti, &c.<br />

Soltar la deuda. Manu pampachaña vel uksakipa<br />

saña.<br />

Soltarse rompiéndose o quebrándose algo.<br />

T'akhutusnuña.<br />

Soltarse en hablar el que va aprendiendo. Aru<br />

jakikipaña, yatikipaña.<br />

Soltera. Marmijta, casaramä, casaranawi, siruki<br />

marmi.<br />

Soltero ya de días. Wasa, wasa kunani, chacha siruki.<br />

Soltero no casado. Chachajta, casaramä, casaranawi.<br />

Sombra. Ch'iwu. + Hacerla: ch'iwuxataña,<br />

ch'iwukipaña. + Hacerla con algo causándola:<br />

ch'iwuxatäña, chiwukipäña. + Hacerla por mucho<br />

tiempo: ch'iwujasiña, + Hacerla en partes y en<br />

otras no: ch'iwunaqaña. + Hacerse sombra así<br />

mismo con algo: ch'iwujäsiña, ch'iwuxat'äsiña.<br />

Sombrero. Tanka. Somprero.<br />

Sombrero de grande falda. Jarp'a vel kallara tanka.<br />

Somero. Alaxachi, alaxa. + Arar así: alaxachiki<br />

qulliña. )( Aliki qulliña<br />

Someramente. Alaxachiki.<br />

Sometico. Qhacha, qhachasiri, ipa wawsa, q'iwsa. Es<br />

propiamente el paciente en este gravísimo pecado.<br />

Sonar la voz, la campana, los instrumentos<br />

músicos, &c. Aruña arusuña, isapasiña, jilusuña.<br />

Sonar el vestido de seda. Isi chhux chhuxti,<br />

chhuxu chhuxu.<br />

Sonar el viento. Thä jisq'i.<br />

Sonar la campana. Jachaña.<br />

Sonar la campanilla o esquilón. Chilin chilintaña,<br />

chin chintaña.<br />

Sonarse las narices. Jurma qinsarpäña, qinsusuña.<br />

Sonsacar. Vide: engañar.<br />

Soñar. Samkana. 3 -ki<br />

Soñar sueño que dicen es señal que conviene dejar<br />

la ida. Qullu samkaña. Es superstición.<br />

Soñar que cayó en el agua, que mató, que pecó, &c.<br />

Samkana umaru jalantaña, jiwayaña, &c.<br />

Soñar malo o buen sueño. Yanqhataki, jiskitaki<br />

samkaña. No hay que hacer caso de ello.<br />

Soñada cosa. Samka yaki.<br />

Sopa. Idem: allpi t'ant'a. + Hacerla: t'ant'a allpichaña<br />

vel allpitatäña.<br />

Soplar el viento. Thäña vel tha wayri, de -aña.<br />

Soplar todo un día. Thälaña.<br />

Soplar con la boca. Phusaña.<br />

Soplar para encender. Phustataña.<br />

Soplar o matar la candela. Phusjaña jiwäña, jint'äña.<br />

Soplar los fuelles. Thä nukhuña, fuelles aputaña.<br />

Soplar el polvo. Phusarpäña.<br />

Soplarle sacándolo. Phususuña.<br />

Soplar al oído, aconsejar mal. Samakipaña, aru<br />

churaña.<br />

Sorber. Juchhaña. Juchhusuña.<br />

Sorberlo todo. Juchhusuña.<br />

Sorber un poco. Juchharaña.<br />

Sordo. Uqhara. + Hacer del sordo: uqharachasiña. Y<br />

si es para con otro: uqharachasirapiña.<br />

Sordo pero no del todo. Jakha, Idem: jakhata, wakita<br />

uqharaki.<br />

Sordera. Uqhara kankaña.<br />

Sosegarse el corazón. Chuyma t'alaxti, t'arphuti,<br />

t'arphunuqi vel manuqi.<br />

Sosegar a otro. Chuyma t'alaxtäña.<br />

Sosegado estar. Llamp'unuqaña, manuqaña,<br />

inawanuqaña. 3 -qi.<br />

Sosegado estar todo, haber mucho silencio.<br />

Ch'ujtataki, ch'intataki.<br />

Sosobra para el que come. Llip'u llip'uru manq'aña.<br />

+ Tenerla: llip'u llip'uru, ati atiru manq'aña. +<br />

Darla: manq'aña.<br />

Sospechar que uno hurtó, pecó, &c. Inaxa<br />

luntatachi, juchachasichi sana vel nantha luntati,<br />

juchachasi vel luntata, wachuchuqa tumpaña.<br />

Sospecha. Chuymana tumpaña. + Darla de sí:<br />

tumpäsiña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!