21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 293<br />

Turba del pueblo, gente plebeya. Ina jaqinaka. + Ir o<br />

caminar con mucha tropa o turba de gente: jaqi<br />

t'urmimpi saraña.<br />

Turbarse. Jaxsarathapitaña, llajllathapitaña.<br />

Turbarse el cielo. Laqhampu takurasi. Vide: tronar.<br />

Turbio. Q'añu q'uri.<br />

Turbio, no asentado. Q'unchuki.<br />

Turmas de los animales y hombres. Vide: testículos.<br />

Tutor. Wawana waqaychiripa vel amajasrripa.<br />

Tuyo. ma-; pospuesto a la cosa poseída. Casa tuya o<br />

tu casa: utama.<br />

U<br />

Último, postrero. Ch'ina.<br />

Último del pueblo, arrabal. Marka kawaya, thiya,<br />

jak'a.<br />

Último del mundo, confines de la tierra. Uraqi<br />

thiya, qurpa.<br />

Último de todos en andar. Ch'inaki sariri; y así de<br />

otras cosas.<br />

Última voluntad del testador. Ch'ina testamento vel<br />

iwxasawi.<br />

Últimamente. Ancha ch'ina manqa. Vide: finalmente.<br />

Ultrajar. Vide: afrentar de palabra.<br />

Ultraje. Vide: afrenta.<br />

Ultrajador. Tuqi kamana.<br />

Umbral de la puerta. Killka.<br />

Una sola vez. Mä wasaki vel uno wasaki.<br />

Una y otra vez. Mä wasaraki, mä wasaraki;<br />

repitiendo.<br />

Unánimes. Maya chuymaniki, ñatiniki, amawañaniki.<br />

Ungir. Vide: untar, untarle.<br />

Ungüento. Phiskusiña, thixmisiña, sulasiña.<br />

Único hijo o hija. Sapaxta vel maynixta yuqa vel<br />

pucha vel wawa. Y así de otras cosas.<br />

Único muy querido. Amaya, uru, jaqha nayra,<br />

awraxta, &c.<br />

Unigénito. K'awna, unulla, unumalla tunqu mä<br />

phutuxta.<br />

Unión. Mächasiña, mäwijaña, tantasiña.<br />

Unirse los ánimos. Mächasiña.<br />

Unirse en un ayllu. Jathachasiña aylluchasiña.<br />

Unirse o casarse la mujer con varón de otro ayllu.<br />

v.g. Del ayllu champilla dicen: champillaxatha; de<br />

los muchos: muchuxatha de los wanqullos:<br />

wanqulluxatha; de los jayankas: jankaxatha, &c.<br />

Universal Señor. Taqina mayqupa vel juch'a jaqini<br />

mayqu. Y así puede aplicarse a otras cosas.<br />

Universalmente hablando. Taqiña arusisina vel<br />

arusipana.<br />

Universo mundo. Pusi sü.<br />

Uno. Mayni: de Dios, ángeles y hombres. + Maya: de<br />

otras cosas.<br />

Uno no más. Unuki; y es vocablo propio de esta<br />

lengua, aunque parece español vel mayaki o<br />

mayniki, como dijimos.<br />

Uno sí y otro no. Maykipaki.<br />

Uno que gusta de andar de noche o velar mucho en<br />

bien y en mal. Aruma nayra.<br />

Uno que anda de puntillas brincando o muy ligero.<br />

Jala jala, t'iju t'iju, jalanqachu.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!