21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Vocabulario de la Lengua Aymara 263<br />

phallajraña.<br />

Reventar los callos de las manos. Ampara<br />

luq'akakixaña vel luq'akakixitu.<br />

Reventar las acequias. Pataqtaña, phallaqtaña,<br />

phaxchaqtaña vel phallaqaña 3 -qi.<br />

Reventar la acequia por muchas partes. Phallakipa<br />

phallaruruña vel jawiqtaña.<br />

Reventar activo, hacer que reviente. Phalläña, &c.<br />

añadiendo diéresis, en los verbos que dijimos.<br />

Reventar la postema abriéndola. P'it'ijaña junujaña.<br />

Revivir volviendo en sí. Jakatatxaña, jakxaña,<br />

amajasisxaña, amutasxaña.<br />

Revolcarse. Sunt'isiña qhaqhaptaña qaqusiña ala<br />

alat'aña. + Dejar que se revuelque: sunt'isäña<br />

qaqusäña.<br />

Revolcarse o revolverse. Jaqukipta jaqururtaña,<br />

jalakipta jalarurtaña, pint'ukipta phint'ururutaña vel<br />

phint'ukipti phint'ururtaña. Nótese la i, del<br />

phint'ukipti, y isí dicen también, phirurukipti,<br />

phirururtaña.<br />

Revolotear el pajarito cuando le provocan a volar.<br />

Jalut'a yatiña. + Enseñarle o ayudarle la madre para<br />

ello: jala yatichaña.<br />

Revolver. Vide: mezclar.<br />

Revolver cal, mazamorra, y otras cosas así.<br />

Kaywiña, pituña, jirut'aña, jayt'uña wixuña.<br />

Revolver enjuagando la olla o cosas semejantes.<br />

Aytiña.<br />

Revolver la cabeza con algún paño por el sol o por<br />

otra cosa. Añapakut'aña, ch'uqasiña.<br />

Revolver hilo o soga en algo para que no se<br />

destuerza. Yakhithapiña, yakhusuña, khiwit'aña,<br />

mayt'uña.<br />

Revolver en ichu, fruta, carbón y otras cosas<br />

semejantes. Ch'iphakipaña, p'atikkipaña.<br />

Revolver en ropa. Qïpicht'aña. Vide: ch'ipha vel q'ipi,<br />

significa envoltorio así.<br />

Revolver nieve con harina para comer.<br />

Chiripukuña.<br />

Revolver trastornando. Khurkhunaqaña,<br />

mujllinaqaña; como traveseando.<br />

Revolver buscando. Thaqhakipa thaqharuruña,<br />

thawinaqaña, pampanaqaña, thaxmanaqaña.<br />

Revolver la tela en el palo y otras cosas así.<br />

Llawthapiña, aphithapiña vel llawt'aña.<br />

Revolver trigo y otras cosas así menudas. Alliña,<br />

allinaqaña.<br />

Revolver inquietar. Philuña, ch'ich'iña, qhamäña,<br />

phithuña, phich'uña, ch'axrnäña.<br />

Revolvedor del pueblo. Marka pitu, marka mujlli.<br />

Revolvedor de otros. Phiki, jaqi pituri, t'ümiri.<br />

Revolvedor de negocios. Jucha ch'axmí, jucha pitu.<br />

Revoltoso. Philu &c. vel taparaqu, watisamka, kulli<br />

jaqi.<br />

Revolverse las entrañas o estómago. Chuyma<br />

llujuthaltitu, pithuthaltitu, jakhathaltitu,<br />

khiwkuthaltitu vel kiwkuthaltitu.<br />

Revolverse en las frazadas o ropa. Ch'uythapisiña,<br />

llawthapisiña, phint'uthapisiña, mayt'ukipasiña.<br />

Acusativo.<br />

Revolverse la sobrepelliz en el brazo y otras cosas<br />

así. Yaphit'asiña, yaphikipasiña.<br />

Revolverse. Vide: mezclarse.<br />

Rebosar lo que hierve. Qhirkusuña.<br />

Rebosar el río, la mar, &c. Llumch'itataña,<br />

kawsatataña, qarpatataña, llump'itataña.<br />

Rebozarse la manta. Vide: rebrujarse.<br />

Rebrujar un paño revolviéndole. Iqathapiña,<br />

janathapiña, mulluq'uthapiña.<br />

Rebrujarse la manta o manto así como quiera.<br />

Kuthapit'asiña, khuthapisiña, llawthapisiña.<br />

Rebrujar a otro así. Khuthapit'äña, Khuthapäña.<br />

Rebuscar la chacra de papas escarbando. Tallmaña.<br />

+ La de quinua, trigo, &c. Kutuña. + La viña o<br />

árboles: chhaxmaña, chhaxmaraxaña.<br />

Rebusco así. Tallmasiña, &c. Según fuere el rebusco.<br />

Recabar de alguno persuadiéndole. Iyasäsiña,<br />

wasäsiña.<br />

Recabar con ruegos. Achikakipasiña, jakikipasiña vel<br />

jakikatasiña.<br />

Recaer el enfermo. Usu kutikiptitu, jaqhukiptitu.<br />

Recalcarse el pie o la mano. Ampara vel kayu<br />

chamch'utatitu phat'axatitu , phak'atitu.<br />

Recalcar embutiendo. Limiña, junuña, limintaña,<br />

sak'intaña.<br />

Recatarse en hablar mirándolo con cordura.<br />

Jamut'asisaki arusiña vel chuymampiki arusiña.<br />

Recatado en hablar callado y malicioso. Amuli,<br />

manqhini, püxa.<br />

Recaudo haber para hacer algo. Kunasa juki vel<br />

jukapiniwa lurañataki, &c.<br />

Recaudo dar de cal, arena, madera, &c. Ayudando<br />

con trabajar en la obra. Q'atawi apxäña y todos los<br />

verbos de llevar y otros con la partícula -xä.<br />

Recaudo dar con mucha presteza. Parirasirapiña.<br />

Recaudo dar bastantemente de todas las cosas que<br />

son menester para la obra. Jakit'aña.<br />

Recaudo echar en la olla de todas las cosas. Taqi<br />

waru, taqi mira apantaña.<br />

Recaudo dar a los del tambo. Mit'asiña, utxataña<br />

acusativo. + Darle uno solo a todos: urqutataña vel<br />

urqusiña. + Enviarle de palabra: aru iwiraña vel

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!