21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

264 Ludovico Bertonio<br />

apaña. Envíe a decirte con Pedro: Pedroru aru<br />

iwirasma.<br />

Recaudo o provisión del Rey, &c. Apuna Riyina<br />

qilkqapa. + Tenerte: qillqaniña vel nataki<br />

qillqajuki. + Darle: apxaräña, irxaräña.<br />

Recibir. Katuña, katusiña.<br />

Recibir la paga primero que todos. Paylla<br />

nayrat'aña.<br />

Recelarse. Qhiytaña, qhinartaña, jaxsaraña, jinuraña.<br />

Receloso. Qhï, llajlla, qhima.<br />

Recelo. Llajllat'aña, &c.<br />

Rechazar la pelota. Ch'ankutaña vel kutäña.<br />

Rechazar con razones. Aru kutäxaña, kutit'äxaña.<br />

Rechinar el carro, la puerta, &c. K'ärk'art'aña<br />

k'ak'ax k'ak'axtaña, jachaña. Vide: crujir.<br />

Reciente. Sü juntu. Dicese del pan, carne y plata.<br />

Reciente, nuevamente hecho o sacado. Ari.<br />

Pertenece al vestido, plata y otras cosas.<br />

Recio, de fuerte complexión. Muruch'i, kutu, yaxa<br />

jani mirq'isiri, sinti, yawirka janchini. + Hablar así<br />

recio: junt'u, jach'a sinti arusiña.<br />

Recio de condición. Yaxa vel mita jaqi. Vide: bravo.<br />

Reclamar. Janiwa saña, arustaqhaña, aruskataña,<br />

aynikataña.<br />

Reclamar a las aves con la boca para cogerlas.<br />

Qisqisaña.<br />

Reclamo así. Qisqisaña.<br />

Reclinarse. Alixataña vel arphxataña.<br />

Reclinar la cabeza sobre la mano. Amparata<br />

q'imikataña, arphkataña, alikataña.<br />

Recobrar lo perdido al juego. Jarususiña,<br />

jarususxaña.<br />

Recobrar lo que estaba en poder de otro.<br />

Apsusxaña, katusxaña.<br />

Recobrar la virtud perdida. Nayrajama jiski<br />

chuymanixaña.<br />

Recoger. Vide: coger.<br />

Recoger en las manos. Ampararu chankuña. + En la<br />

manta: mujiru katuña.<br />

Recoger el ganado o la multitud de gente<br />

desparramada. Anathapiña, tantathapiña,<br />

aywithapäña, qhuchuthapitäña. Vide: juntar.<br />

Recoger en casa a los pobres. Qurpachaña vel<br />

qurpaña.<br />

Recoger la vista. Nayra arpht'äña.<br />

Recoger la ropa levantándola. Iqutaña, aputaña.<br />

Recoger las cortinas cerrándolas. Lluchuqaña,<br />

lluchuthapiña, sip'uthapiña, jiskhathapiña<br />

sip'uthapitaña.<br />

Recoger el corazón distraído. K'itasmukuri<br />

chuymaja jark'aña, mayaru utt'äña.<br />

Recoger las papas o quinua derramada.<br />

Q'ututhapiña, pallathapiña, mathapäña, märu<br />

jaquthapiña, chakuthapiña.<br />

Recoger los brazos o piernas. Ampara, kayu<br />

äthapiña.<br />

Recoger el vestido ancho redoblándole adentro.<br />

Pankintaña vel llawuntaña.<br />

Recoger o encrespar los cuellos de las camisas, las<br />

cortinas y otras cosas. Sinkhathapiña,<br />

pullchuthapiña. Vide: paulo supra.<br />

Recogerse el lienzo, pellejos, &c. que estaban<br />

tirantes. Iqathaptaña, qhuchuthaptaña. Vide<br />

encogerse y juntarse.<br />

Recogerse a su casa. Maqhaña vel maqhasxaña.<br />

Recogerse el corazón en Dios. Diosaki amajasiña,<br />

paqaqanaña.<br />

Recogerse a vida honesta. Sap'a chuymanixaña,<br />

amajasisxaña, jiski chuymaninakana kayupa<br />

apisxaña.<br />

Recogerse a casa de buenos. Jiski chuymariinakana,<br />

Diosaki thaqirinakana utpankaxaña.<br />

Recogido. Vide: modesto. + Traer vida recogida:<br />

janikuna qhiyki saranaqaña, Dios jaxsarasaki<br />

saranaqaña. 3 -qi. + Casa recogida: sap'a uta, jiski<br />

chuymaninakana utapa.<br />

Recompensar. Vide: pagar.<br />

Rezongar. Aruskataña, arustaqhaña, ayniña, aru<br />

thalarasiña, jallparasiña, jawq'arasña.<br />

Rezongando irse. Aywiwaxaña, arustaqhawaxaña.<br />

Rezongón. Arunqati, arunk'alla.<br />

Reconciliarse hablándose. Arurapisxaña, arust'axaña<br />

vel arusthapitxaña.<br />

Reconciliarse dejando el odio. Amawasxaña,<br />

Amawathapitxaña, muxsthapisxaña.<br />

Reconciliar los desavenidos. Amikusäxaña,<br />

muxsthapisäxaña, phiskuthapisäxaña,<br />

kumpañasäxaña, jamp'atisäxaña. Vide: amigos.<br />

Reconcentrado. Manqhini.<br />

Reconocer lo que se habla desaparecido, olvidado o<br />

perdído. Ullt'asxaña, Jakisxaña.<br />

Reconocerse por parientes. Apaña pura ullt'asxaña<br />

vel phankhasxaña. Y podemos descender en<br />

particular diciendo: jilani sullkani, &c.<br />

Reconocer su falta. Juchaja sapiniña.<br />

Reconocer la merced recibida. Khuyituwa saña, naru<br />

khuyawipa amutaña.<br />

Recopilar en breves palabras o escrito. Pisi vel k'ata<br />

arunaki atamaña, qillqaña, qillqathapiña,<br />

k'arathapiña.<br />

Recordar al dormido. Amajasäña, japhutäña. Activo.<br />

Recordar con espanto. P'araxtaña, jalutaña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!