LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
264 Ludovico Bertonio<br />
apaña. Envíe a decirte con Pedro: Pedroru aru<br />
iwirasma.<br />
Recaudo o provisión del Rey, &c. Apuna Riyina<br />
qilkqapa. + Tenerte: qillqaniña vel nataki<br />
qillqajuki. + Darle: apxaräña, irxaräña.<br />
Recibir. Katuña, katusiña.<br />
Recibir la paga primero que todos. Paylla<br />
nayrat'aña.<br />
Recelarse. Qhiytaña, qhinartaña, jaxsaraña, jinuraña.<br />
Receloso. Qhï, llajlla, qhima.<br />
Recelo. Llajllat'aña, &c.<br />
Rechazar la pelota. Ch'ankutaña vel kutäña.<br />
Rechazar con razones. Aru kutäxaña, kutit'äxaña.<br />
Rechinar el carro, la puerta, &c. K'ärk'art'aña<br />
k'ak'ax k'ak'axtaña, jachaña. Vide: crujir.<br />
Reciente. Sü juntu. Dicese del pan, carne y plata.<br />
Reciente, nuevamente hecho o sacado. Ari.<br />
Pertenece al vestido, plata y otras cosas.<br />
Recio, de fuerte complexión. Muruch'i, kutu, yaxa<br />
jani mirq'isiri, sinti, yawirka janchini. + Hablar así<br />
recio: junt'u, jach'a sinti arusiña.<br />
Recio de condición. Yaxa vel mita jaqi. Vide: bravo.<br />
Reclamar. Janiwa saña, arustaqhaña, aruskataña,<br />
aynikataña.<br />
Reclamar a las aves con la boca para cogerlas.<br />
Qisqisaña.<br />
Reclamo así. Qisqisaña.<br />
Reclinarse. Alixataña vel arphxataña.<br />
Reclinar la cabeza sobre la mano. Amparata<br />
q'imikataña, arphkataña, alikataña.<br />
Recobrar lo perdido al juego. Jarususiña,<br />
jarususxaña.<br />
Recobrar lo que estaba en poder de otro.<br />
Apsusxaña, katusxaña.<br />
Recobrar la virtud perdida. Nayrajama jiski<br />
chuymanixaña.<br />
Recoger. Vide: coger.<br />
Recoger en las manos. Ampararu chankuña. + En la<br />
manta: mujiru katuña.<br />
Recoger el ganado o la multitud de gente<br />
desparramada. Anathapiña, tantathapiña,<br />
aywithapäña, qhuchuthapitäña. Vide: juntar.<br />
Recoger en casa a los pobres. Qurpachaña vel<br />
qurpaña.<br />
Recoger la vista. Nayra arpht'äña.<br />
Recoger la ropa levantándola. Iqutaña, aputaña.<br />
Recoger las cortinas cerrándolas. Lluchuqaña,<br />
lluchuthapiña, sip'uthapiña, jiskhathapiña<br />
sip'uthapitaña.<br />
Recoger el corazón distraído. K'itasmukuri<br />
chuymaja jark'aña, mayaru utt'äña.<br />
Recoger las papas o quinua derramada.<br />
Q'ututhapiña, pallathapiña, mathapäña, märu<br />
jaquthapiña, chakuthapiña.<br />
Recoger los brazos o piernas. Ampara, kayu<br />
äthapiña.<br />
Recoger el vestido ancho redoblándole adentro.<br />
Pankintaña vel llawuntaña.<br />
Recoger o encrespar los cuellos de las camisas, las<br />
cortinas y otras cosas. Sinkhathapiña,<br />
pullchuthapiña. Vide: paulo supra.<br />
Recogerse el lienzo, pellejos, &c. que estaban<br />
tirantes. Iqathaptaña, qhuchuthaptaña. Vide<br />
encogerse y juntarse.<br />
Recogerse a su casa. Maqhaña vel maqhasxaña.<br />
Recogerse el corazón en Dios. Diosaki amajasiña,<br />
paqaqanaña.<br />
Recogerse a vida honesta. Sap'a chuymanixaña,<br />
amajasisxaña, jiski chuymaninakana kayupa<br />
apisxaña.<br />
Recogerse a casa de buenos. Jiski chuymariinakana,<br />
Diosaki thaqirinakana utpankaxaña.<br />
Recogido. Vide: modesto. + Traer vida recogida:<br />
janikuna qhiyki saranaqaña, Dios jaxsarasaki<br />
saranaqaña. 3 -qi. + Casa recogida: sap'a uta, jiski<br />
chuymaninakana utapa.<br />
Recompensar. Vide: pagar.<br />
Rezongar. Aruskataña, arustaqhaña, ayniña, aru<br />
thalarasiña, jallparasiña, jawq'arasña.<br />
Rezongando irse. Aywiwaxaña, arustaqhawaxaña.<br />
Rezongón. Arunqati, arunk'alla.<br />
Reconciliarse hablándose. Arurapisxaña, arust'axaña<br />
vel arusthapitxaña.<br />
Reconciliarse dejando el odio. Amawasxaña,<br />
Amawathapitxaña, muxsthapisxaña.<br />
Reconciliar los desavenidos. Amikusäxaña,<br />
muxsthapisäxaña, phiskuthapisäxaña,<br />
kumpañasäxaña, jamp'atisäxaña. Vide: amigos.<br />
Reconcentrado. Manqhini.<br />
Reconocer lo que se habla desaparecido, olvidado o<br />
perdído. Ullt'asxaña, Jakisxaña.<br />
Reconocerse por parientes. Apaña pura ullt'asxaña<br />
vel phankhasxaña. Y podemos descender en<br />
particular diciendo: jilani sullkani, &c.<br />
Reconocer su falta. Juchaja sapiniña.<br />
Reconocer la merced recibida. Khuyituwa saña, naru<br />
khuyawipa amutaña.<br />
Recopilar en breves palabras o escrito. Pisi vel k'ata<br />
arunaki atamaña, qillqaña, qillqathapiña,<br />
k'arathapiña.<br />
Recordar al dormido. Amajasäña, japhutäña. Activo.<br />
Recordar con espanto. P'araxtaña, jalutaña.