21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 155<br />

muchos, anakiña.<br />

Echar a buena o mala parte. Jiskiru vel yanqaru<br />

katuña, jakhuña.<br />

Echar a perder. Waxlliña.<br />

Echar de ver. Ulljaña.<br />

Echar de ver entendiendo. Jamupäña, unanchaña.<br />

Echar en olvido. Armamukuña.<br />

Echar bendiciones. Dios waqaychajatpana,<br />

jakhäjatpana, hablando a segunda persona. A<br />

tercera persona diremos: Dios waqaychapha.<br />

Echar en remojo. Vide: remojar.<br />

Echar fuera. Jikhusuña, y si son muchos: anusuña.<br />

Echar de la boca lo mascado. Jaqhusuña.<br />

Echar así agua o saliva. Jumch'irpäña.<br />

Echar menos de alguno. Ch'usaru jakhuña.<br />

Echar Dios su bendición. Dios khuyi, jiskichi.<br />

Echar reptos o bravatas. Jani jakiyirija arusiña.<br />

Echar de cabeza en el cepo. Kunkatha ceporu<br />

apantaña. + Y de pies: kayutha apantaña.<br />

Echar plumas, cuernos, vello, barba, uñas, espigas<br />

y cualquiera cosa que nace. Ch'akhachasiña,<br />

waxrachasiña, phüchasiña, ñukhuchasiña,<br />

silluchasiña, pawrächasïña. &c. Componiendo las<br />

cosas con la partícula -chaña.<br />

Echar las pares. Ch'iwa jakiqaña. 3 -qi vel<br />

wawachaña. Y sino son mujeres, dicen: utapi<br />

yuqachaña vel wawachaña.<br />

Echarse a perder lo que se tiñe. Ch'ixchiña,<br />

waxllisiña.<br />

Echarse sobre la almohada. Ch'ijmaxataña,<br />

ch'imkaxataña.<br />

Echarse la carga al vientre las bestias. Khumu<br />

jaqhurantasiña.<br />

Echarse de ver claramente. Qhanaki ullasiña.<br />

Echarse poco de ver. Jayphuki ullasiña.<br />

Echarse el aire cesar. Thä jant'axti, t'akut'i, llamp'ut'i.<br />

Echarse el hombre y otros ani males encogiendo las<br />

manos y pies. Jiphixataña.<br />

Echarse la gallina sobre los huevos. Jiphijasiña.<br />

Echarse un cántaro de chicha a pechos. Mä waqulla<br />

umantaña vel mä waqullantaña.<br />

Echarse a dormir cabe alguno. Wat'aranaña.<br />

Echarse al vado. Iñantaña.<br />

Echarse a nadar. Tawuntaña.<br />

Echarse a dormir. Ikinuqaña.<br />

Echarse de espaldas o boca arriba. Jaxsutasa<br />

ikinuqaña.<br />

Echarse de lado. Jaraphitha kichatha ikinuqaña,<br />

winkuxataña.<br />

Echarse de barriga o de bruzas. Llawllixataña,<br />

llawllinuqaña.<br />

Echarse al agua. P'ultuxarantaña, thalaxrantaña.<br />

Echarse una y otra, de vino o chicha. Umusu<br />

umantaña.<br />

Echar maldiciones. Vide: jurar<br />

Echar a rodar como por juego. Q'illi q'illiña.<br />

Echar a rodar. Q'illintaña.<br />

Echado a la puerta. Punqu killkaru ichumukuta,<br />

wayumukuta, apamukuta, jaytamukuta.<br />

Edad. Mara. No sé tu edad. Yurawi marama jani<br />

yatitti. + Tener cuarenta años: pusi tunka mara<br />

jaqiña. + Ser de la misma edad que otro: jupa mita<br />

jaqikankaña vel ña vel jupa wiñayaña. Vide: wi- no.<br />

12.<br />

Edicto. Apuna kamachiwipa. + Publicarlo: arut'aña,<br />

isut'äña.<br />

Edificar casa. Uta pirqaña.<br />

Edificar dando buen ejemplo. Jiski lurawijampi<br />

yatichaña.<br />

Efectuar. Wakiqäña, wakit'äña, luraña.<br />

Efectuarse. Yatisiña, wakisiña.<br />

Efecto. Yatisiña, wakisiña. + Tenerle: yatisiña, &c.<br />

Vide: wa- no. 37. Donde se hallará el modo de usar<br />

de estos dos verbos. + Tener efecto la<br />

determinación de alguno. Amajasiwipa yatisi vel<br />

wakisi.<br />

Eficaz en obrar. Kunasa waki siyri, yatisiyri.<br />

Eficacia. Kunasa wakisäña. + Tenerla: wakisäña, &c.<br />

+ Tenerla en hablar: aruna phaxrachäña vel<br />

kallisäni kariqañi, aruna irt'aña.<br />

Ejemplar de buena vida. Ullirpäña.<br />

Ejemplar castigo. Taqina waniñapataki, ulljañataki<br />

jaxsarañataki, karkatiñataki mutuwaña.<br />

Ejemplo bueno o malo. Jiski vel yanqha luraña. +<br />

Darle: lurañampi yatichaña. + Contarle ejemplo.<br />

Idem: simpulu atamaña.<br />

Ejemplo para contar. Idem Idem: simpulu.<br />

Ejemplo comparación. Jakhastä aru, + Tomarle de la<br />

chácara del convite, de la semilla, &c. Yapu tuqitha<br />

jakhast'ä arusiña, &c.<br />

Ejercitarse para saber. Yatikipa yatiruruña, kutikipa<br />

kutiruruña.<br />

Ejercitarse en algo. Tuliña, ichiña.<br />

Ejercitado o diestro en algo como en escribrir<br />

cantar, bailar, &c. Qillqa q'uchu, kawa yatita vel<br />

yaka, quitando a los verbos la terminación -ña,<br />

Vide: diestro.<br />

Ejército de enemigos. Awqa sü<br />

Ejército o multitud junta. Tama.<br />

Él o ella. Jupa.<br />

Él que, antecedente y relativo, incluyese esto en todos<br />

los participios activos y pasivos, v.g.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!