21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 367<br />

&c.<br />

Jithirtaña. Descoyuntarse. + O apartarse lo que<br />

estaba trabado.<br />

Jithirtäña. Descoyuntar.<br />

Jithitäsiña. Descoyuntarseme, un brazo, &c.<br />

Jithithapiña. Acercarse o apeñuscarse.<br />

Jithithapitaña. Idem,<br />

Jithithapäña. Juntar, acercar, personas o cosas, como<br />

la prensa de los libros, juntándola; acortar de la<br />

medida, &c.<br />

Jithitataña. Abrirse los que andan muy amontonados.<br />

Jithit'aña. Cubrir o ponerse delante. + Qinaya intiru<br />

jithit'i: la nube cubre o se pone delante del sol. +<br />

Jani jithit'ati: no te me pongas delante.<br />

Jithiri. El tullido que arrastra. Otros muchos<br />

compuestos hay de este verbo por significar<br />

movimiento.<br />

Jithiña. Tener envidia. Pedro manka jithana: tuvo<br />

envidia de él.<br />

Jithisiña. Tenerse envidia uno a otro, como quién<br />

quiere oscurecer.<br />

Jithäña. 3 -iyi. Umawäña. Dilatar de día en día. Jani<br />

urunkuna jithiytati: no me dilates de día en día.<br />

Jani uma wiyttati. Idem.<br />

Jithäña, winkuwaña. Importunar, dar prisa.<br />

Jithäsiña, winkuwasiña. Pleitear, debatir unos con<br />

otros. Amphutäsiña, aynachäsiña. Idem.<br />

Jithi vel jathi, phathu isi. Ropa rala, no tupida.<br />

Jit'ixa. Una mata de flores blancas.<br />

Jiwa qulla. Comida o bebida que mata, ponzoñosa.<br />

Jiwa jucha. Pecado mortal.<br />

Jiwata, jayra. Perezoso, hombre muerto, para poco,<br />

atado. Por las varias composiciones de este verbo y<br />

nombres verbales que salen de él fácilmente se<br />

hecha de ver lo que se puede y debe hacer en otros.<br />

Y para hacerlo es necesario acudir a la tabla de las<br />

partículas e interponer cada una de ellas al verbo<br />

que quisieremos, averiguando con indios ladinos la<br />

significación que viene a tener así compuesto con<br />

aquella partícula; y aunque muchas veces no será<br />

tan usados aquel compuesto porque aquello mismo<br />

podrá quizá, aún mejor decirse por otro modo o<br />

frase más claro y elegante; pero no deja de tener<br />

aquella significación que la añade la partícula y<br />

cuando uno no supiese aquella frase más elegante<br />

podría usar del compuesto con la partícula que le<br />

viene ha propósito: y en esto hay de bueno que por<br />

la noticia de las partículas tendremos más a la<br />

mano el vocablo compuesto que no aquel modo<br />

más elegante con que podría decirce en lugar del<br />

compuesto: lo cual quede dicho también para otros<br />

verbos compuestos ya en esto que hemos escrito<br />

hasta aquí del vocabulario, y para otros que se irán<br />

componiendo para que sean como modelo de otros<br />

que no se hallaran aquí compuestos por ser negocio<br />

larguísimo mostrar con cuantas partículas se<br />

compone cada verbo; si uno quisiere más, acuda a<br />

la tabla dicha donde se hallarán casi todas al<br />

principio de la primera parte anota 2, o a la<br />

gramática donde se trata más largamente de la<br />

significación de cada partícula.<br />

Jiwatiña, thaxtiña. Reñir a otro, reprehender.<br />

Jiwatisiña. Debatir sobre algo uno con otro o disputar.<br />

Jiwanaqaña. 3 -qi. Morir muchos en todas partes.<br />

Jiwanaqtaña. Estar muchos enfermos, caídos para<br />

morir.<br />

Jiwaniña. Ir a morir a alguna parte.<br />

Jiwanuqaña. 3 -qi. Morir muchos o estar para ello.<br />

Jiwanuqtaña. Idem.<br />

Jiwakipa jiwaruruña. Morir muchos y cesar la<br />

enfermedad y volver otra vez la mortandad a veces.<br />

Jiwaraqaña. 3 -qi. Morírseme cosa que me toca.<br />

Awkija jiwaraqitu.<br />

Jiwarachaña. Morir como sin tiempo, no habiendo<br />

precedido mucha enfermedad.<br />

Jiwaranaña. Llegarse con amor.<br />

Jiwaranttaña. Consumirse todos los moradores de un<br />

pueblo en poco tiempo.<br />

Jiwarapiña. Morir de veras por alguno como Cristo<br />

Nuestro Señor o fingirse muerto para los presentes.<br />

Jiwarpäña. Morirse muchos.<br />

Jiwarukiptaña. Desear mucho morir o pensar mucho<br />

en ello.<br />

Jiwastaqaña. 3 -qi. Amar mucho a alguno, no querer<br />

apartarse de su trato y conversación.<br />

Jiwat'aña. Morir de presto.<br />

Jiwathapiña. Morir como a montones tos hombres y<br />

otros animales.<br />

Jiwathaptaña. Idem.<br />

Jiwathapi jiwaruña. Idem.<br />

Jiwathaltaña. Comenzar la pestilencia en muchos.<br />

Jiwatataña. Extenderse mucho la pestilencia<br />

Jiwatatxaña. Idem.<br />

Jiwatusnuña. Morirse uno entre muchos enfermos.<br />

Jiwutaña. Comenzar a morir o andar o pegarse la<br />

pestilencia.<br />

Jiwuta jiwanuqaña. Enfermar y luego estar bueno. Y<br />

así muchas veces.<br />

Jiwa jiwaña. Morir a menudo, gente o animales.<br />

Jiwart'aña, samkart'aña. Desmayar, tener<br />

parasismos.<br />

Jiwäkamana. Verdugo.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!