LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
176 Ludovico Bertonio<br />
Fin dar. Vide: acabar.<br />
Fin del pueblo. Marka kawä. Idem: marka thiya.<br />
Fin de la tierra. Uraqina thiyapa.<br />
Fin o intento de matar, &c. Jiwayaja saña. + Tenerle<br />
de dar su hacienda a los pobres: haciendaja<br />
wajchanakaru lakijraja saña. Y así de otras cosas<br />
usan do de futuro.<br />
Finiquito dar. Chinusiwitha ajususxaña,<br />
puqususxaña. + Dárselo uno a otro: chinusiwitha<br />
chiqawa säsxaña, ajususxaña.<br />
Fino color. Nakhaki.<br />
Fino azul. Larama nakhaki.<br />
Fino. Sapa, qullana. Es para todo.<br />
Fingir que duerme, &c. Ikich'ukiña, tullpaki ikiña. Y<br />
así de otras cosas.<br />
Fingirse sordo: uqharachasiña. Tomando el nombre<br />
compuesto con -chasirapi. Y es regla general.<br />
Fingiendo que iba a la iglesia fue a jugar. Iklisyaru<br />
majasirijamaki vel sasajamaki anatiri maña.<br />
Fingirse enfermo. Usurichasirapiña.<br />
Fingió que era Pedro. Pedrochasirapiña; quiere<br />
dativo vel tukurapiña.<br />
Fingidamente. Tullpaki, chupiki.<br />
Fingido, hipócrita, que finge que ayuna, reza, &c.<br />
Tullpaki, chupiki ayuniri, rezasiri, &c.<br />
Firme. Thuri.<br />
Firmar o fijar. Thurit'äña.<br />
Firmar la escritura. Suti qillqaxataña, ampara<br />
äxataña.<br />
Fiscal. Idem: fiscali, fiscalti, qhamiyiri, mich'uri.<br />
Fiscal del Rey. Idem: vel riyana säpiyiripa.<br />
Fisga o garrocha. Maxa, wachi.<br />
Fisgar. Maxataña, wachiña.<br />
Fijar con clavo o estaca. Ch'akukataña.<br />
Fijar metiendo algo debajo para que no se menee.<br />
Chillpu taña, chillutaña, lluphutaña.<br />
Flaco de rostro. Piswata, ajanu ch'aka, äxra yaxa<br />
chulluchi, anqu tukarimata saxi.<br />
Flaco de cuerpo generalmente. Tukari, suwata,<br />
kunkas jayrina liwiña, janchiwisa, chullchu,<br />
ch'illiwa, ch'uñuta, tukari jalu, parpajaru, tukari<br />
sawri, pinqullu.<br />
Flaco desmedrado. T'uxtumita püxa puxulli. Dicese<br />
de los niños desamparados.<br />
Flaco de piernas. T'usuwisa.<br />
Flaco de cabeza. Chankapura saranaqiri, chankapura<br />
apata.<br />
Flaco de fuerzas. Pisi ch'amani.<br />
Flauta. Pinqullu. + Tañerla: pinqulluña.<br />
Flauta de caña. Qina qina.<br />
Flautillas, como órganos. Siku. + Tañerlas: siku<br />
phusaña.<br />
Flautillas un poco mayores también atadas.<br />
Ayarichi. + Tañerlas: ayarichi phusaña, ayarichaña.<br />
Flautero que los tañe. Pinqullukamana, sikukamana,<br />
ayarichikamana.<br />
Flecha para tirar. Mich'i. + Tirar la: mich'iña. +<br />
Hincarla tirando: mich'intaña.<br />
Flechero. Mich'iri.<br />
Flema o tos. Uxu. + Arrancarla: uxusuña.<br />
Flema humor. Llujllu.<br />
Flema olla de los que están agonizando. Arasa. +<br />
Hervir: t'ax taxti. + Ahogar: jakit'i, jaychji.<br />
Flocadura. Vide: fleco. Flor. Thuthumpi.<br />
Flor blanca o colorada como rosa. Amankaya.<br />
Flor colorada larguilla. Qantuta.<br />
Flor como lirio. Maywa.<br />
Flor como manzanilla. Panti. Y es colorada.<br />
Flor colorada como cantuta. Chiwanawaya.<br />
Flor pequeña colorada. Chinchirkuma.<br />
Flor que tira a morada. Ch'imaxapanti.<br />
Flor de las ciénagas, blanca. Wayranqaysa.<br />
Flor como de altramuces. Q'ila.<br />
Flores de toda suerte. Inkillkuna.<br />
Flor cualquiera que se pone en el sombrero. Wayta<br />
panqara.<br />
Floresta. Wila aqarapi, janq'u aqarapi pampa.<br />
Florecer. Thuthumpiña, thutumpichasiña.<br />
Florecer la virtud. Jiskikankaña, jiski lurañanaka<br />
thutumpi, ali vel allinaqti, jakhusi.<br />
Florecer la hermosura. Thutumpiña, qallamphuña.<br />
Florida edad de mozos. Wayna kankaña.<br />
Florida edad de mozas. Tawaqu kankaña.<br />
Florido lleno de flores. Thutumpixtara.<br />
Flojo perezoso. Jiwata jikhalla, asaskara, samp'a,<br />
qimara, anullawlli, waq'a, ñaka, qilla, winkuqa,<br />
qamaqi. V: perezoso.<br />
Flojo no tieso. Iqa, p'isa.<br />
Flojamente tejido. Llaja. + Estarlo: llajanaqtaña,<br />
waranaqtaña.<br />
Fleco. Idem: vel warira warira, Idem: warampa,<br />
jurampaya.<br />
Flujo de sangre. Wila wich'u. + Tenerle: wila<br />
wich'uña.<br />
Fogón. Putu, qhiri.<br />
Fogoso. Vide: colérico, enojadizo.<br />
Foguear con hierro. Yawriparina, t'as t'ast'äña, äña.<br />
Fomentar riñas o ser causa de ellas. Aja laykuña,<br />
jaychasäña, Idem: ch'axmiña, qamäña.<br />
Fomentador así. Aja laykuri, &c.<br />
Fomentar la lumbre. Jisk'a lawana pakixataña,<br />
jichuna iraxataña, apaxataña.