21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 107<br />

Caer sobre algo una casa y otras cosas así.<br />

Apaxttaña, thunixattaña, -ru.<br />

Caer de alto. Qhapaxtaña, putuxwaqtaña.<br />

Caer teniendo vaguido de cabeza. Chankapura apitu<br />

vel nuwawaqtaña, chanchaxtusnuña.<br />

Caer gotas sobre algo. Ch'aqxataña.<br />

Caerse de sueño. Vide: cabecear.<br />

Caer sin poder levantarse. Khakhaptaña.<br />

Caer con todo el cuerpo. Khapaxnuqtaña,<br />

t'alaxnuqtaña, janch'axnuqtaña.<br />

Caer en pecado. Jucharu jalantaña, tinkintaña, puriña.<br />

Caer en desgracia del príncipe. Apuna jiwuräsiña,<br />

ch'ixniyasiña, t'íñiyasiña, uñiyasiña, t'iñipaxaña,<br />

uñimapaxaña. 3 -xi.<br />

Caer el pájaro en la liga. Jamillujasiña.<br />

Caer en el lazo. Sipitaru k'akijaña, jalantaña. +<br />

Escapar de él: sipitatha achususiña, jarajasiña.<br />

Caer en el agua o lodo. Janch'ajranttaña,<br />

thalajranttaña.<br />

Caer escarcha o rocío. Juyphiña.<br />

Caer en gran pobreza. Wajchamukutaña,<br />

wajchakiptaña.<br />

Caer enfermos todos los de una casa o pueblo.<br />

Usuna samp'asiña, samp'anuqtaña, wañaraña.<br />

Caer el rayo. Illapuña, illapunaqaña, q'axchaña.<br />

Caerse las paredes y edificios. Chhichhisiña,<br />

qhuqhusiña, lluxisiña, thijrasiña.<br />

Caer en fornicación. Miqha laykuña.<br />

Caerse las lágrimas. Jacha p'alax p'alaxti, phuxwaqti,<br />

p'alaxwaqti.<br />

Caer de pies o de punta. Sät'atapachaki tinkiña.<br />

Caer vencido de la carga. P'uyrut'asita, q'iphit'asita<br />

vel khumut'asita tinkiña.<br />

Caerse la fruta del árbol. Jalaña, jalawaqtaña,<br />

apawaqtaña, nuwaqtaña.<br />

Caerse el ichu de la carga o tejado. Yayuwaqtaña.<br />

Caer en la cuenta. Tuqipachaxaña, chiqachaxaña.<br />

Caer. Vide: resbalar, tropezar, granizar.<br />

Caído estar en el suelo. Uraqina jaqhusxaña. 3 -xi.<br />

Caído estar debajo de la carga. Khumuna jatijatha<br />

vel jakhuxatata kakixaña. 3 -xi<br />

Cal cocida o piedra cal. Q'atawi. + Hacerla:<br />

q'atawichaña. + Cocerla: wajaña.<br />

Cal viva. Qulu qulu q'atawi.<br />

Cal muerta. Thujuta q'atawi.<br />

Calera o cantera de cal. Q'atawi jaqhi q'atawi ira.<br />

Calabaza de comer. Thamuña.<br />

Calabaza con que beben, sacan agua o donde comen.<br />

Mati, ch'umi.<br />

Calabazo como redoma para llevar agua. Pulu pulu,<br />

mati wayuña.<br />

Calabacita para sal. Jisk'a pulu pulu.<br />

Calabazadas dar. P'iq'iña challmaña, k'apaxtäña,<br />

turuqäña, tultuqäña, tultuxtäna.<br />

Calabazadas darse a sí mismo. P'iq'iña challmasiña,<br />

k'apaqäsiña, nuwasiña.<br />

Calafatear con pez. Pisana llupaña, y si es en muchos<br />

agujeros. Llupanuqaña. 3 -qi<br />

Calafate. Llupiri, llupanuqiri.<br />

Calambre. Chukullijaña. + Dar calambre:<br />

chukullijitu.<br />

Calamidad. Vide: aflicción.<br />

Calamitoso tiempo. T'aqisiña, mutuña pacha, jachaña<br />

pacha.<br />

Calamocano, miedo borracho. Sink'a sink'a vel<br />

sink'arasita.<br />

Calarse et filtro o pasarse el papel. Pasaña,<br />

chulluña,<br />

Calapurca de cuy. Qalaphurka wank'u. + De<br />

pescado: qalaphurka chawlla. Y así puede decirse<br />

de otras cosas. Porque algunos no entenderán lo<br />

que es esto: es de saber que es un vocablo tomado<br />

de los indios y quiere decir: carne o pescado cocido<br />

con piedras calientes que están abrasando echadas<br />

en agua, con que se cuece la comida sin otra<br />

lumbre.<br />

Calavera. Amaya p'iq'iña.<br />

Calcañar. Cayu wintu.<br />

Calcar o pisar. Takixataña.<br />

Calzado zapato. Jiskhu.<br />

Calzarse zapato. Jiskhut'asiña.<br />

Calzarlo a otro. Jiskhut'äña.<br />

Calzador. Jiskhutasiña.<br />

Calzarse las medias. Mediasa t'ixintasiña, apantasiña.<br />

Calzar barretas, picos, &c. Asirunchaña.<br />

Calzada en los caminos. Chaka. + Hacerla: chakaña.<br />

+ Y sus desaguaderos: pincha. + Hacerlos:<br />

pinchaña, larqaña, qallqaña. Idem: pincha<br />

qallaqaña, 3 -qi + Pasar por la calzada: chakaqata<br />

saraña.<br />

Caldear el hierro. Parichaña, pariyaña, sansachaña.<br />

Caldeado. Pari.<br />

Caldo. Jilli, mark'a. + Sorberle: juchaña, jucht'aña.<br />

Calentura Phuti usu. + Dar calentura: phuti usu<br />

katuña, phuti usutu, phuti katutu. + Quitarse:<br />

apartaña, jithiraña, jakiraña. + Tenerla con frío:<br />

chhuchuña, kusupiña, kusupi jalaña. + Crecer:<br />

apaxattaña. + Abrasar ququmiña, nakaña. +<br />

Arraigarse: sapatataña, alitataña, taqi ch'ama<br />

ch'amaru ch'injruña. Y casi todos se usan con<br />

transición. + Tener la continua: phuti t'aqhanawi<br />

vel tukutanaki utkaña vel saranaqaña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!