LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Vocabulario de la Lengua Aymara 107<br />
Caer sobre algo una casa y otras cosas así.<br />
Apaxttaña, thunixattaña, -ru.<br />
Caer de alto. Qhapaxtaña, putuxwaqtaña.<br />
Caer teniendo vaguido de cabeza. Chankapura apitu<br />
vel nuwawaqtaña, chanchaxtusnuña.<br />
Caer gotas sobre algo. Ch'aqxataña.<br />
Caerse de sueño. Vide: cabecear.<br />
Caer sin poder levantarse. Khakhaptaña.<br />
Caer con todo el cuerpo. Khapaxnuqtaña,<br />
t'alaxnuqtaña, janch'axnuqtaña.<br />
Caer en pecado. Jucharu jalantaña, tinkintaña, puriña.<br />
Caer en desgracia del príncipe. Apuna jiwuräsiña,<br />
ch'ixniyasiña, t'íñiyasiña, uñiyasiña, t'iñipaxaña,<br />
uñimapaxaña. 3 -xi.<br />
Caer el pájaro en la liga. Jamillujasiña.<br />
Caer en el lazo. Sipitaru k'akijaña, jalantaña. +<br />
Escapar de él: sipitatha achususiña, jarajasiña.<br />
Caer en el agua o lodo. Janch'ajranttaña,<br />
thalajranttaña.<br />
Caer escarcha o rocío. Juyphiña.<br />
Caer en gran pobreza. Wajchamukutaña,<br />
wajchakiptaña.<br />
Caer enfermos todos los de una casa o pueblo.<br />
Usuna samp'asiña, samp'anuqtaña, wañaraña.<br />
Caer el rayo. Illapuña, illapunaqaña, q'axchaña.<br />
Caerse las paredes y edificios. Chhichhisiña,<br />
qhuqhusiña, lluxisiña, thijrasiña.<br />
Caer en fornicación. Miqha laykuña.<br />
Caerse las lágrimas. Jacha p'alax p'alaxti, phuxwaqti,<br />
p'alaxwaqti.<br />
Caer de pies o de punta. Sät'atapachaki tinkiña.<br />
Caer vencido de la carga. P'uyrut'asita, q'iphit'asita<br />
vel khumut'asita tinkiña.<br />
Caerse la fruta del árbol. Jalaña, jalawaqtaña,<br />
apawaqtaña, nuwaqtaña.<br />
Caerse el ichu de la carga o tejado. Yayuwaqtaña.<br />
Caer en la cuenta. Tuqipachaxaña, chiqachaxaña.<br />
Caer. Vide: resbalar, tropezar, granizar.<br />
Caído estar en el suelo. Uraqina jaqhusxaña. 3 -xi.<br />
Caído estar debajo de la carga. Khumuna jatijatha<br />
vel jakhuxatata kakixaña. 3 -xi<br />
Cal cocida o piedra cal. Q'atawi. + Hacerla:<br />
q'atawichaña. + Cocerla: wajaña.<br />
Cal viva. Qulu qulu q'atawi.<br />
Cal muerta. Thujuta q'atawi.<br />
Calera o cantera de cal. Q'atawi jaqhi q'atawi ira.<br />
Calabaza de comer. Thamuña.<br />
Calabaza con que beben, sacan agua o donde comen.<br />
Mati, ch'umi.<br />
Calabazo como redoma para llevar agua. Pulu pulu,<br />
mati wayuña.<br />
Calabacita para sal. Jisk'a pulu pulu.<br />
Calabazadas dar. P'iq'iña challmaña, k'apaxtäña,<br />
turuqäña, tultuqäña, tultuxtäna.<br />
Calabazadas darse a sí mismo. P'iq'iña challmasiña,<br />
k'apaqäsiña, nuwasiña.<br />
Calafatear con pez. Pisana llupaña, y si es en muchos<br />
agujeros. Llupanuqaña. 3 -qi<br />
Calafate. Llupiri, llupanuqiri.<br />
Calambre. Chukullijaña. + Dar calambre:<br />
chukullijitu.<br />
Calamidad. Vide: aflicción.<br />
Calamitoso tiempo. T'aqisiña, mutuña pacha, jachaña<br />
pacha.<br />
Calamocano, miedo borracho. Sink'a sink'a vel<br />
sink'arasita.<br />
Calarse et filtro o pasarse el papel. Pasaña,<br />
chulluña,<br />
Calapurca de cuy. Qalaphurka wank'u. + De<br />
pescado: qalaphurka chawlla. Y así puede decirse<br />
de otras cosas. Porque algunos no entenderán lo<br />
que es esto: es de saber que es un vocablo tomado<br />
de los indios y quiere decir: carne o pescado cocido<br />
con piedras calientes que están abrasando echadas<br />
en agua, con que se cuece la comida sin otra<br />
lumbre.<br />
Calavera. Amaya p'iq'iña.<br />
Calcañar. Cayu wintu.<br />
Calcar o pisar. Takixataña.<br />
Calzado zapato. Jiskhu.<br />
Calzarse zapato. Jiskhut'asiña.<br />
Calzarlo a otro. Jiskhut'äña.<br />
Calzador. Jiskhutasiña.<br />
Calzarse las medias. Mediasa t'ixintasiña, apantasiña.<br />
Calzar barretas, picos, &c. Asirunchaña.<br />
Calzada en los caminos. Chaka. + Hacerla: chakaña.<br />
+ Y sus desaguaderos: pincha. + Hacerlos:<br />
pinchaña, larqaña, qallqaña. Idem: pincha<br />
qallaqaña, 3 -qi + Pasar por la calzada: chakaqata<br />
saraña.<br />
Caldear el hierro. Parichaña, pariyaña, sansachaña.<br />
Caldeado. Pari.<br />
Caldo. Jilli, mark'a. + Sorberle: juchaña, jucht'aña.<br />
Calentura Phuti usu. + Dar calentura: phuti usu<br />
katuña, phuti usutu, phuti katutu. + Quitarse:<br />
apartaña, jithiraña, jakiraña. + Tenerla con frío:<br />
chhuchuña, kusupiña, kusupi jalaña. + Crecer:<br />
apaxattaña. + Abrasar ququmiña, nakaña. +<br />
Arraigarse: sapatataña, alitataña, taqi ch'ama<br />
ch'amaru ch'injruña. Y casi todos se usan con<br />
transición. + Tener la continua: phuti t'aqhanawi<br />
vel tukutanaki utkaña vel saranaqaña.