21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

138 Ludovico Bertonio<br />

De aquí a la tardecita. Jichatha vel akatha jayp'uru.<br />

De o acerca de alguna cosa. Tha.<br />

De buen cuerpo, fornido, bien dispuesto. Janchini,<br />

janchixtara, aychaxtara.<br />

De buen rostro. Ajanuni; suma.<br />

De burla hacer algo. Sawkasikiña, anatakiña,<br />

sirakuna luraña.<br />

De balde. Inaki, kasiki. "Sine argento venundati<br />

estis", &c. "Sine argento redimemini". Kasiki,<br />

inaki alaxatata, inarakiki alasxata qanqajata.<br />

De balde comprar. Ancha pisinaki alasiña.<br />

De balde vender. Pisiru alaña.<br />

Debajo del brazo llevar. Qhumaña, chiqhanqhararu<br />

apaña.<br />

Debajo del altar. Altara manqhitha.<br />

Debajo de la mesa estar. Mesa manqhinkaña.<br />

De barriga echarse. Llawllitataña, winkutataña,<br />

jikhatataña.<br />

De barriga estar. Llawlliskaña, winkuskaña,<br />

jikhaskaña.<br />

Debatir porfiando. Aynisiña, sasiña, kutipasiña,<br />

jithäsiña, winkuwasiña.<br />

Debajo de mí, de tí, &c. Nä manqhitha, juma<br />

manqhitha.<br />

Debilitado. Kusata, jiwata, lip'ichi, suwata, qanuta,<br />

iwachu, chiwari, ch'ama ch'usa, parpa ch'amusuta<br />

jaqi.<br />

Debilitarse. Kusataxaña, jiwataxaña. Idem: ch'amaja<br />

qarixi, jispuqi vel thalusnutu vel qhïmitu. Vide:<br />

qhi- no. 7.<br />

Dibujar. Tullpaki, inaki qillqana.<br />

De cada pueblo viene. Markankunätha,<br />

markanjamatha.<br />

De cada uno. Sapa sapatha.<br />

De cada parte. Tuqi tuqitha.<br />

De cada cual. Khititsa kawkitsa.<br />

De cada uno tomarás dos o tres pesos. Sapa sapatha<br />

paya kimsa saraqata katusijaña.<br />

De camino. Saraspäki. Vide: un camino y dos<br />

mandados.<br />

De cerca. Jak'atha.<br />

Descender. Mantaña, sarantaña. Vide sup: bajar.<br />

Descender, nacer. Mirarla, miratataña, aywitataña.<br />

Descendencia así. Aywitawi, &c.<br />

Descendiente. Miriri, aywitatiri.<br />

Decidir pleitos. Phat'ajaña, jut'ijaña.<br />

Declarar. Qhanachaña, sutinchaña, chiqachaña.<br />

Declarar por escrito. Qillqatataña, qillqana<br />

qhanachatataña.<br />

Declarar puntualmente lo que hay en algún<br />

negocio. Aru takisnuqäña, aru tuqipachaña,<br />

ch'iqachaña.<br />

Declarar en el testamento. Sutinchäsiwaxaña,<br />

qillqäsiwaxaña.<br />

Declinar el día. Inti jalakipti vel jaqhukipti.<br />

Declinar el sol del cenit. Sunaqitha inti jaqhukipta.<br />

De contado, dar y tomar. Amparapura katusiña.<br />

De contado pagar. Amparatha churaña ajusuña.<br />

Dechado, retrato. Ullinaqa, ajanu. Tu retrato es éste:<br />

ajanumajaki, ullinaqama ullinaqaniwa aka.<br />

Dechado ser de virtud. Taqina ullirpäña, arkañaki,<br />

jiski saranaqawipatha.<br />

De corto entendimiento. Japa, araqu vel japa<br />

chuymani, &c.<br />

De diversos colores. Ch'alu. Dícese de las papas,<br />

quinua y maíz.<br />

De diferente manera. Mayjamuraki.<br />

De dos caras. Paya lakha jaqi.<br />

Despacio. Jiskitha, jiskitaki, jiskitajamaki, jiskiñataki,<br />

jiskiña kataki, juk'atha juk'atha.<br />

Despacio andar o volar un poquito y parar.<br />

P'arp'anaqaña.<br />

De espaldas. Vide: caer.<br />

De espaldas echarse. Laqhampu jaxsutaña. Laqha<br />

jaxsutata ikinuqaña.<br />

De grande boca. Lakha awlla.<br />

De grande cabeza y pequeño cuerpo, como<br />

renacuajo. Uqhullu.<br />

De grande espanto y asombro. Mullawaraki,<br />

jaxsaraña, karkatiña.<br />

De hacia acá. Akatha, aka axatha.<br />

De hacia allá o acullá. Ukatha vel uka axatha.<br />

De grande pescuezo. Kunkaña.<br />

De fuerte conflexión. Kutuyixa vel muruch'i.<br />

De entre todos. Taqi manqhitha.<br />

De día y de noche. Aruma uru, arumawi urawi,<br />

arumani uruni. Y siempre se pone primero la<br />

noche.<br />

De día en día. Urutjama. + Diferir de día en día:<br />

urutjama jithäña.<br />

Dedo de la mano o del pie. Ampara vel kayu luk'ana.<br />

Vide: lu- no. 3. Donde se hallarán sus nombres en<br />

particular.<br />

¿De dónde bueno?. ¿Jichasti kawkitha?<br />

¿De dónde eres?. ¿Kawki markata, kawki markanita.<br />

De donde quiera. Kawkitsa.<br />

Defender a otro. Jakäña, jakaräña, qispäña, qispiyaña.<br />

Defender. Vide: librar.<br />

Defensor. Jakiyiri, qispiyiri, sariyiri. Vide: amparo.<br />

Defender la posesión de algo. Yaxasiña, chacht'aña.<br />

De fuera del pueblo. Pampatha.<br />

De fuera de casa. Anqatha.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!