21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Vocabulario de la Lengua Aymara 79<br />

Andar el postrero. Ch'inawaña.<br />

Andar el pulso. Sirka jali.<br />

Andar sin parar. Tiju t'ijuña.<br />

Al que así anda. Janlanqachu.<br />

Andar alderredor el reloj o la rueda del molino, el<br />

trompo y el cielo, &c. Jalakipa jalaruruña,<br />

q'iwkipa q'iwruruña, phirurukipa phirururuña vel<br />

phiruru phiruru jalaña<br />

Andar con ruido del vestido que se va sacudiendo<br />

una parte con otra. Jisp'ux jisp'uxtaña.<br />

Andar el dinero hoy en mano de uno y mañana en<br />

manos de otro. Qullqi aywinaqi, t'uqi, ch'iqi.<br />

Andar o bullir mucha gente o muchos animales u<br />

hormigas, &c. en algún lugar. Jump'ux<br />

jump'uxtaña, jump'ux jump'uxwaqtaña.<br />

Andar ligero como el viento. Waywaki jalaña.<br />

Andar con la frescura de la mañana o sobre tarda,<br />

cargadas las bestias, comenzando el camino en<br />

aquellos tiempos. Walak'iña.<br />

Andarse o menearse los palos atados unos con<br />

otros. Jununaqtaña, sukunaqtaña.<br />

Andar perplejo. Q'aytil q'aytiltaña, q'aytin q'aytintaña<br />

vel awti qinaya apanaqtaña.<br />

Andar siempre con buenos o con malos. Yatisiña,<br />

con -mpi vel yatikataña con -ru.<br />

Andar escondiéndose. Imanaqasiña.<br />

Andar los niños o enfermos que tienen pocas<br />

fuerzas. Iwniña.<br />

Andar dando vueltas los ríos o los que juegan; o los<br />

que no andan, camino derecho. Q'inq'u q'inq'una<br />

vel q'inqu saraña.<br />

Andar entonado, como hombre grave meneando la<br />

cabeza o contoneándose. K'inchinaqaña,<br />

q'illinaqaña, pawinaqana. Vide: ki- no. 3 donde hay<br />

otros verbos de estos en la 2da. parte.<br />

Andar a gatas. Lat'aña.<br />

Andar el pezo o nadar dando brincos. T'iju t'ijuña,<br />

lawriña lawrinaqaña. 3 -qi.<br />

Andar atentando. Llamkanaqaña.<br />

Andar pasito por no ser sentido. Ñujñuna, sarasina,<br />

llamkakiña, jaqhasaki saraña.<br />

Andar muchos en ringlera haciéndose de las<br />

manos, como jugando holgándose. Llullumiña.<br />

Andar, a prisa el hombre. P'arax p'araxnaqtaña,<br />

llujuña.<br />

Andar la nave, barco, &c. Llujuña.<br />

Andar bambaleando como los niños sin fuerzas.<br />

Ñukiña qirpinaqaña.<br />

Andar tuerta la procesión. Jitusu jithintata, jilusu<br />

jilantata vel jilasisa sullkarasisa vel parqu parqu,<br />

q'inq'u q'inq'u procesiona sari, aywi -iy vel saraña<br />

aywiña, äña.<br />

Andar solicito en aparejar o dar el recaudo que es<br />

menester. Parirasiña.<br />

Andar mucho en una ringlera o en dos o en tres.<br />

Mä tharphi, pä tharphi, kimsa tharpi saraña.<br />

Andar con buen paso, como el caballo andador, sin<br />

trotar ni correr y también lo que andan al modo<br />

de indios. Suchuña chujchuña.<br />

Andar afligido del frío. Phuxpunaqaña,<br />

kuykunaqaña, phuxputhapiña, kuykuthapiña.<br />

Andar muy cargado con cosas que pesan mucho.<br />

P'uyrunaqaña.<br />

Andar a trancos o cayéndose el enfermo o<br />

borracho que va bambaleando. Chankax<br />

chankaxtaña, thawix thawixtaña, laykux<br />

laykuxtaña. Vide: 2 p. qirpinaqaña, y Ta- no. 23.<br />

Andar de lado o rodar. Kichatha saraña.<br />

Andar como galera sin lastre. Khiwin khiwintasa<br />

saraña.<br />

Andar por la reglón del aire exhalaciones del fuego.<br />

Saqaqa jali vel jalanaqi.<br />

Andar con miedo de lastimarse como el que anda<br />

descalzo. Sujsunaqaña, kuykunaqaña.<br />

Andar o pasar muy a menudo por alguna parte.<br />

Thakichasiña vel sarakipa sararuruña.<br />

Andar con ruido como los que traen zuecos o los<br />

caballos que andan a prisa, &c. Tultux<br />

tultuxtaña, turux turuxtaña.<br />

Andar alderredor de alguna casa o cerro, &c.<br />

Tumakipaña.<br />

Andar hecho un loco, desatinado, furioso, inquieto,<br />

de un cabo a otro. Luqhitanaqaña, uritanaqaña. 3<br />

-qi.<br />

Andar hecho pedazos, andrajoso. Sinchanaqaña,<br />

surpunaqaña.<br />

Andar mirando la gante o ganado para ver lo que<br />

hay. Tumaraña, ulliraña.<br />

Andar sin parar para ganar algo. Thaylliña,<br />

qhariña.<br />

Andar a tienta paredes. Thamanaqaña,<br />

llamkanaqaña.<br />

Andar congojado y lleno de cuidados o sobresaltos.<br />

Thuthukiña vel thuthuqhaqha jalaña.<br />

Andar a prisa como la peonza. Tükiña vel tüki,<br />

sank'äñaki, sanchaki, nina umaki jalaña saraña.<br />

Andar boyante sobre el agua. Uma nayrat'a vel<br />

umana pawarayapa tünaqaña, saranaqaña,<br />

lawrinaqaña. 3 -qi.<br />

Andar como los niños o pajaritos o lagartijas.<br />

Witinaqaña saranaqaña.<br />

Andar inquieto. Q'aymasiña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!