LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Vocabulario de la Lengua Aymara 75<br />
sin poder pensar en otra cosa. Takurasiña,<br />
parirasiña: con -ru.<br />
Alterarse las cosas mudándose. Mawijaña,<br />
mawakiptaña.<br />
Alterar, inquietar el sueño. Iki ch'axmitu,<br />
wayukipitu.<br />
Alterarse de enojo. Q'apiskiptaña, wallaxkiptaña.<br />
Alterarse con vehemente deseo. Tiju t'ijut'itu, t'aj<br />
t'ajtitu: de -aña.<br />
Alterarse embraveciéndose. Uriptaña, luqhiptaña.<br />
Altercar, disputar, porfiar. Sasiña vel chikutasiña.<br />
Alteración, disputa, porfía. Sasiña, sasiwi,<br />
chikutasiña chikutasiwi.<br />
Altillos que hay por los campos de piedrecitas o<br />
tierra. Pünqu.<br />
Altísimo. Ancha jach'a, amputa.<br />
Altivo. Thuji, jach'a chuyma.<br />
Alto, sobrado de la casa. Utaxaru uta.<br />
Alto del cielo. Laqhampu, larama.<br />
Alto, grande hacia arriba. Jach'a, amputa, alä.<br />
Alto, grande, varón o mujer. Jarma.<br />
Alto diez brazas. Tunka luqa jukha waru.<br />
Alto hablar. Junt'u, t'ullqu arusiña.<br />
Alto encumbrado. Sayt'u.<br />
Altramuces o chochos o lupinos como dicen en<br />
Italia. Tawri, su mata; tawri ali. Altramisa. Vide<br />
supra: altamisa.<br />
Al través ponerse en el camino. Thaki uqhataña.<br />
Al través dar el navio. Wampu uraqiru vel<br />
jaqhatuqiru q'iwikipti. De -aña.<br />
Al través pasar o atravesar. Jalajaña. 3 -ji.<br />
Altura o tamaño de cualquiera cosa. Tansa, juch'a.<br />
Altura del hombre. Jaqi sä.<br />
Altura mediana. Wakita jach'a vel amputa.<br />
Altura pequeña. Jisk'a vel juch'aki, señalándola.<br />
Albañal. Pincha.<br />
Albayalde. Kanasa.<br />
Albedrío del hombre en esta vida. Yanqhasa, jiskisa,<br />
chuymakama saranaqaña.<br />
Alumbrar dando lumbre, con candela u otra cosas.<br />
Qhanachaña, qhananchaña.<br />
Alumbrar al ciego dándole vista. Ullitatäña.<br />
Alumbrar, dar noticia de algo. Qhanachaña.<br />
Alumbrar el Sol. Qhanaña vel lupiña.<br />
Alumbrar la luna. Paxsiña,<br />
Alumbrar las estrellas o piedras preciosas. Vide:<br />
relumbrar, resplandecer.<br />
Alumbrar Dios. Qhanachaña, qhanantaña. Dando<br />
buen parto: jakiqäña, sapaki yuqachäña.<br />
Alunado, que a cada luna nueva enloquece.<br />
Ayrinkunana luqhiptiri o que enferma: usuritiri.<br />
Alunado, que a cada menguante enloquece o<br />
enferma. Urut'ankunana luqhitiri, usuritiri.<br />
Allá donde tú estás. Ukana, ukaru. Según fuere<br />
menester.<br />
Allanar. Pampachaña, juskachaña, t'axtaraña.<br />
Allanar una tabla o piedra. Pallallachaña,<br />
llunkuraña, &c.<br />
Allanar enluciendo. Lluch'iña, sulaña, lluch'iraña,<br />
sularaña.<br />
Allanarse de suyo. Pampachasiña, juskachasiña.<br />
Allanarse rindiéndose. Axawanuqaña, inawanuqaña.<br />
3 -qi.<br />
Allanar a otro. Axawanuqäña, 3 -qi.<br />
Allanarse humanándose en el trato. Phaq'iptaña.<br />
Allanar con pisón o con los pies. T'axtaraña.<br />
Allanar dificultades. Jaritha luraña, wakisäña,<br />
pampachaña.<br />
Allegarse. Vide: llegarse.<br />
Allegar juntando. Tantaña, tantathapiña, quriña,<br />
quritapiña.<br />
Allegar plata ganándola. Jakiña.<br />
Allegar, ganar para otro. Jakirapiña.<br />
Allegado muy jumo apeñuscado. K'ä k'ä, dícese de<br />
casas, &c.<br />
Allegarse al parecer de otro. Amajasitapa arkaña,<br />
chiqawa saña, ullirpäña.<br />
Allegarse a los buenos. Jaqiwaña, sarasiña,<br />
irpanaqasiña, lip'iña, con -ru.<br />
Alli estar. Ukankaña.<br />
Ama, que cría. Ñuñuwarapiri.<br />
Ama, que tiene criados. Señora.<br />
Amable. Amawaña, antiskaña, jiwaskaña,<br />
waylluskaña, takiskaña.<br />
Amabilísimo. Amawañaxtara, amäwañana<br />
amawañapa, antimalla, jiwamalla, &c.<br />
Amable que roba los corazones. Chuyma apiri,<br />
chuyma luntatiri, ñatiriri.<br />
Amador. Amawiri, munajachiri, waylluri, antiskiri,<br />
antita, waña chuymani vel waña. A todos se<br />
antepone la cosa amada en genitivo o acusativo sin<br />
preposición o con -ru algunas veces.<br />
Amado querido. Amawata, apanka: iwayu, k'a, chuqi;<br />
uyaya munaya umana, kawina.<br />
Amagar, amenazando de dar con la mano, palo o<br />
piedra. Amparana lawana, qalana jaqhachaña.<br />
Amagar espantando a las bestias con algún<br />
ademán. Thalaña.<br />
Amamantar. Ñuñuyaña.<br />
Amamantar para acallar. Ñuñut'äña.<br />
Amamantar los cabritos, corderos, &c. llegándolos<br />
a las madres. Ñuñukatäña. Con -ru.