21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Vocabulario de la Lengua Aymara 395<br />

Lik'i jaqi vel puquta. Gordo.<br />

Lik'iña. Muy gordo.<br />

Lik'ixtara. Idem<br />

Lik'iptaña. Engordarse: -xa, -ta, -kipta, -wa, -waxa,<br />

-mukuta. Pueden componerse con él.<br />

Lik'iptäña, lik'iyaxaña, &c. Engordar puercos,<br />

gallinas, &c.<br />

Lijwa, wajcha. Huérfano sin padre ni madre o viuda.<br />

Lijwaxaña. Venir a ser huérfano, o a ser viuda.<br />

Lijriña, ullinaqkakiña. Estar despierto o velar.<br />

Lijuña, p'alichaña vel lijuña. Resplandecer o<br />

reverberar como las estrellas, el agua con el sol, las<br />

armas acicaladas y otras cosas semejantes, arder.<br />

Lijutäña, qhanutäña. Encender un poco de lumbre.<br />

Liju lijutaña, p'allchax p'allchaxtaña. Idem. Más<br />

propio; muchos en lugar de estos dos verbos dicen<br />

lixuña y no lijuña.<br />

Limiña. Apretar con las manos.<br />

Limintaña. Idem.<br />

Limintasiña. Apretarse a sí mismo como una mujer<br />

para abortar. + Y también significa reprimirse el<br />

airado, no dejándose llevar de la ira o mohina que<br />

tiene.<br />

Limintasiña. Abollarse una taza o un cáliz, &c.<br />

Phapharanttaña, es lo mismo.<br />

Limikataña. Apretar o arrimar bien algo a la pared,<br />

&c.<br />

Limixataña. Apretar hacia abajo con la mano o con<br />

todo el cuerpo.<br />

Limithapiña. Apretar juntando las cosas para que no<br />

se derramen. + O las ascuas para que no se<br />

apaguen.<br />

Limithapisiña. Apretarse con las manos o a sus cosas.<br />

Limijaña. 3 -ji. Apretar mucho a otro.<br />

Limijasiña, k'ullq'ujasiña, qhithijasiña. Apretarse<br />

cuando son muchos, estar apeñuscados.<br />

Lipi. Soga con que rodean al ganado o las vicuñas<br />

para que no huyan por miedo de unos flecos de<br />

lana que cuelgan de la soga y se menean con el<br />

aire.<br />

Lipiña. Rodear con esta soga.<br />

Lipikipaña. Idem, más propio.<br />

Lip'iña. Neutro. Pegarse.<br />

Lip'ikataña. Pegarse y es más propio.<br />

Lip'ithapiña. Idem.<br />

Lip'ithaptaña. Idem. + Y también todos estos cuatro<br />

verbos significan pegarse con amor, trato y<br />

conversación.<br />

Lip'irtxaña. 3 -xi. Despegarse.<br />

Lip'isiña. Pegarse.<br />

Lip'ixataña. Pegarse encima.<br />

Lip'iyaña vel lip'äña. Activo. Pegar y con añadir -ä<br />

en los verbos precedentes antes de -ña, o -xaña, se<br />

hacen activos en aquella misma significación.<br />

Lip'ikatäxaña. 3 -xi. Tornar a pegar lo despegado.<br />

Lip'ithapäña. Casar, dar en matrimonio por marido o<br />

mujer. ¿Näti amawasma? Padreki lip'ithapiyistu:<br />

¿Quísete yo por ventura? El padre fue el que nos<br />

casó a los dos.<br />

Lip'ichi. Pellejo o corteza.<br />

Lip'ichi lluch'uraña. Desollar. + Ch'äsuña. Idem. +<br />

Lakha lip'ichiki arusiña: hablar de cumplimiento<br />

con la boca chica.<br />

Lip'ichi sillq'iraña. Quitar la corteza.<br />

Likhina. Tierra caliente como yungas.<br />

Liri vel lili q'üta. Huérfano sin padre ni madre, sin<br />

hacienda.<br />

Lirpu. Espejo.<br />

Lirpuna ullixatasiña. Mirarse en el espejo.<br />

Lirputha ullixatasiña. Idem.<br />

Lit'iña. Nevar mucho, cubrir toda la tierra.<br />

Lit'ixataña. Idem.<br />

Lit'ita, lit'ixatata. Todo nevado o cubierto de nieve. +<br />

Qina lit'ita Idem. + Pampana amka qina lit'ita: estar<br />

todo el campo cubierto de papas que van naciendo.<br />

Liwkhana. Escardillo para beneficiar las chácaras,<br />

desherbar.<br />

Liwkanana iranaqaña. 3 -qi Trabajar con el<br />

desherbando, &c.<br />

Liwi. Cordel de tres ramales con unas bolillas al cabo.<br />

+ Yawri liwi: para matar pájaros. Ch'akha vel qala<br />

liwi: con que juegan los muchachos. + T'ixita liwi:<br />

es de cuero y los extremos de piedra.<br />

Liwiña. Tirar con este instrumento.<br />

Liwi khiwiña. Voltear para tirarle.<br />

Liwina k'ayrusiña. Jugar tirándole en alto para<br />

cogerle con otro que tiran tras el primero.<br />

Liwijasiña. Cazar con él, tirando.<br />

Liwit'asiña. Idem. Y también jugar. Ut Supra.<br />

Liwintaña. Matar o lastimar la caza.<br />

Liwithapitaña. Jugar. Ut Supra.<br />

Liwawi manqa liwiña. Tirarse a todas partes.<br />

Liwiwäsiña. Idem.<br />

Liwiqtaña jaytaqtaña. Quedarse atrás en el camino.<br />

Liwiwaqtaña, ch'inawaqtaña, jaytawaqtaña. Idem.<br />

Liwli liwiltaña, jajul jajultaña, janq'ul janq'ultaña.<br />

Divisarse poco como a boca de noche.<br />

Liwiskaña, jaqhuskaña. Estar las cosas o las<br />

personas por ahí desamparadas.<br />

Liwisjaña jaqhusjaña. Idem.<br />

Liwiwaña, k'aywajaña, ch'awaña. Cabecear de<br />

sueño, anteponiendo iki.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!