21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

102 Ludovico Bertonio<br />

Es de caracol.<br />

Bochorno. Jumpi, jümi. + Hacer bochorno: jump'iña,<br />

jümiña. Vide: sol.<br />

Bodas. Vide: casamiento, matrimonio.<br />

Bodas, convite. Manqasrwi. Vide supra: banquete.<br />

Bodega. K'usa uta, vino uta.<br />

Bodegón. K'usakamanana utapa. Winukamanana<br />

utapa.<br />

Bodegonero. K'usa vel vino alaxiri.<br />

Bodoquillos o bolillas de quinua que hacen para<br />

comer yendo camino. K'ispiña. + Hacerlos:<br />

k'ispiñachaña.<br />

Bofes. Chuyma, ñati. + Echar el bofe trabajando: lat'a<br />

kumpuña, lat'a qhurpaña.<br />

Bofetada. T'axllirpäña, pukarpäña, muqarpäña. +<br />

Darla: t'axllirpäña, pukarpäña, t'axlliwäsiña,<br />

t'axllimukuña, p'isurpäña.<br />

Bofetón, torniscón. Idem: Bofetada.<br />

Boga, pezcado. Qisi vel qisintü.<br />

Bogar, remar. Wampu qhapiña.<br />

Bohío, redondo armado sobre un mástil. Tutuni uta.<br />

Bola de madera para jugar a los bolos. Sinqu. La de<br />

piedra: mulluq'ä.<br />

Bolillas de harina. Vide: bodoquillos.<br />

Bollo de maíz. Tunqu t'ant'a.<br />

Bollo de quinua. Jupa t'ant'a.<br />

Bollo de golpe, chichón. P'usu umullu, uqullu. +<br />

Hacerle: p'usuchaña, umulluchaña, uqulluchaña.<br />

Bolos. Jaqi. + Jugarlos: sinkusiña. + Levantarlos:<br />

sät'äña. + Derribarlas: tinkiyaña, samp'arpäña,<br />

chuxllurpäña, lluxirpäña, tinkirpäña. + Tener diez<br />

bolos de juego: tunka jaqiniña. + Tener diez bolos<br />

más que su compañero: tunka jila jaqiniña, + Tener<br />

diez menos: tunka pisiña.<br />

Bolsa de indios. Wallqipu.<br />

Bolsa de indias. Jistalla. + Ponerse la bolsa:<br />

wallqiput'asiña, jistallat'asiña, k'irchurusiña.<br />

Bolsa de lobo marino. Juru wallqipu.<br />

Bolsilla. Waynacha, jisk'a wäqa.<br />

Bolsilla donde echan la hierba con que comen coca.<br />

Sunqu.<br />

Bonanza de la mar o laguna. Qutana sap'a<br />

wampusiña, kalla kankañapa. + Tenerla: quta sap'a<br />

wampusiña kallakiwa.<br />

Bondad. Sap'akankaña, jiski kankaña, sutikankaña.<br />

Bonete de clérigo. Tanka, mututanka. + Ponérsele:<br />

tankat'asiña. + Ponerle a otro: tankat'äña. +<br />

Quitársele: asarasiña, iqarasiña.<br />

Bonetillo becoquín. Wachu.<br />

Bonísimo. Jiskina jiskipa vel taqitha jiski, suti.<br />

Bonito niño y otras cosas así graciosas y pequeñas,<br />

cuando las miran con contento. Añay k'acha<br />

wawakiwa, k'acha kuchillukiwa.<br />

Boñiga. Jama.<br />

Boquear los que se estan muriendo. Ansutha<br />

ansanuqaña, q'anq'antaña.<br />

Boquecita, apodo. Laka uyru.<br />

Boquerones que hace el agua en la tierra. Umana<br />

t'iwita, t'iwsu t'iwsuta uraqi.<br />

Boquita. Vide: boquicita.<br />

Boqui angosto. Laka uyru.<br />

Boqui seco de sed. Wañijata, laka phara, laka waña,<br />

laka tunti.<br />

Boquituerto. Laka parqu vel parqu lakani.<br />

Borbollones del agua. Uma phullullu, uma<br />

phaxtusnu. + Salir a borbollones: phallulluña vel<br />

phaxtusnuña.<br />

Bordar. Chintaña, compiña vel purtaña.<br />

Bordadura. Chintawi, qumpiwi.<br />

Bordador. Idem: purtatura, ch'intiri.<br />

Bordón para sustentarse. Thujru. + Traerle usar de<br />

él: thujruña, vel thujrut'asiña. + Arrimado o<br />

sustentado con el bordón: thujrut'asita. + Tener<br />

bordón: thujruni.<br />

Bordón de alguna palabra que uno suele repetir<br />

muchas veces cuando no se acuerda del vocablo<br />

propio, si es nombre dicen. Inchi, si es verbo<br />

inchina vel inchiriña. Los cuales vocablos no<br />

significan nada en particular.<br />

Bordonero, pordiosero que va pidiendo limosna.<br />

Wiskasiri.<br />

Bornear, volver algo un poco. Unuxkiptäña,<br />

jaqhukiptäña, jithikiptäña.<br />

Borla o serial de lana. Puyllu. + Ponerla: puyllut'aña,<br />

puyllusuña.<br />

Borrachez embriaguez. Machaña.<br />

Borrachera, la gente que se Junta para beber.<br />

Umirinaka, machirinaka. + Deshacerla: umirinaka<br />

chhukujräña, aywijräña, anarpäña.<br />

Borrachera, lugar donde se emborrachan. Umawi,<br />

machawita.<br />

Borracho. Machata, umata.<br />

Borracho del todo. Machajiwata.<br />

Borracho acostumbrado a ello. Machakamana,<br />

umiri, machiri yatita.<br />

Borracho gran bebedor aunque no pierda el juicio.<br />

Maxma, mak'acha.<br />

Borracho amigo de chicha o de vino. K'usa vel vino<br />

puraka.<br />

Borracho lleno de vino o de chicha. Kunkakama<br />

umata, lluqu jiliskipiri umata.<br />

Borracno que se anda cayendo como pájaro

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!