21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

242 Ludovico Bertonio<br />

alquilado.<br />

Peonza, trompo. Piñuthä. + Jugarla: pinuthäña. +<br />

Darle: jawq'at'aña. + Andar alderredor: phiruruña,<br />

phiruru jalaña.<br />

Peña grande. Jaqhi.<br />

Peñas Juntas. Jaqhi jaqhi. + Subirlas: jaqhi jaqhi<br />

lat'usuña.<br />

Peñas inaccesibles o dificultosas de subir. Wallu<br />

wallu.<br />

Peñasco. Jaqhi.<br />

Peñascos juntos. Jaqhi jaqhi.<br />

Pepino de castilla. Idem.<br />

Pepino de esta tierra. Qachuma.<br />

Pepinar. Qachuma yapu.<br />

Pepita de la manzana. Jupa jupa. El hueso: chuyma.<br />

Pequeño. Jisk'a.<br />

Pequeño de cuerpo. Jaqich'uki, t'at'a qara<br />

pankatätansa.<br />

Pequeñísimo. Jisk'ana jisk'apa.<br />

Pequiñito. Jisk'aki. + Hijuelo pequeñito: jama llullu<br />

wawa vel jisk'anaka si son muchos.<br />

Pequeñez. Jisk'akankaña.<br />

Percha. Luqina.<br />

Percibir, entender lo que antes no sabía. Chuyma<br />

amajas'itu. Idem: niya jamurpäña, unanchaña.<br />

Perderse. Chhaqhaña. 3 -qi. Umpiña. Son verbos<br />

generales.<br />

Perderse de vista volando en alto. Laqhampuru<br />

chhaqhaña. + Apartándose muy lejos: uraqi<br />

qurparu chhaqhaña. + Entrando muy en hondo:<br />

mik'ayuru chhaqhaña vel umpiña.<br />

Perderse la señal. Sanampa jalaqtxi.<br />

Perderse la hacienda, carneros, &c. Qawra, qullqi<br />

tutukaki, t'ürmiki äwaxi, apawaxi, q'añu vel t'umi<br />

apxi. Qullqi, es acusativo.<br />

Perdérseme algo. Chhaqhäsiña.<br />

Perderse un linaje, casa o pueblo. Qulluxaña,<br />

t'aqxata. 3 -xi.<br />

Perderse por otro amando. Jiwakataña, antikataña,<br />

jiwaña,<br />

Perderse. Vide: desaparecerse.<br />

Perderse así de repente. Chhaqhawaxaña,<br />

jalsuwaxaña.<br />

Perderse el juicio o tino. Chuyma chhaqhitu,<br />

pankutitu, chhaqhutitu, jayphurt'itu vel chuyma<br />

chhaqhutasiña, jayphurt'äsiña. Vide: enloquecer.<br />

Perder algo no cuidando de ello. Chhaqhäña,<br />

chhaqhutäña.<br />

Perder la habla. Amutt'aña.<br />

Perder al juego o en la porfía. Markäsiña. + A la<br />

tagua: chunkjäsiña.<br />

Perder la misa. Vide: faltar.<br />

Perder las fuerzas. Ch'amawisaxaña, ch'ama<br />

phintaxaña, pisixaña, ch'usaxaña, parpat'aqhasitu,<br />

ch'ama jawixtitu.<br />

Perder las cosas que se caen u olvidan. Jaläsiña,<br />

chhaqhäsiña, Idem: jaytasiña, jaytaxatawiña.<br />

Perder ocasión de ganar, de holgarse, &c. Qullqi<br />

jakiñajamaña, pasuña, wanuña, wasuña.<br />

Perder el color. Churiptaña.<br />

Perder, consumir. Putamukuña.<br />

Perder la vista. Juykhutaña, Idem: ch'amakhaxaña. +<br />

Y si no es del todo: sarphuxaña, säphitaña.<br />

Perder la afición. Amijaña, armajaña. 3 -ji. Jani<br />

chuymajaru purituti.<br />

Perder el sabor. Phaltuxaña, tanaxaña, ch'apaqaxaña,<br />

jixaxaña.<br />

Perder mucho de su prosperidad. Qisraña, malaña.<br />

Perder el huelgo. Samana jakhutusnutu, chuyma<br />

wayrusütu. + Él que le tiene perdido: samana<br />

jakhutusnuta.<br />

Perder la vergüenza. Qhaxsiwisaxaña,<br />

qhaxsinawixaña, chuyma apataxaña.<br />

Perder el respeto a alguno. Tujirapixaña,<br />

apurapixaña.<br />

Perder la esperanza de ir, de ganar, &c. Mañaja,<br />

qullqi jakiñaja chhaqi, jukhakixi vel chhaqxi, pasu.<br />

Vide: desesperar.<br />

Perder lo ganado al juego. Markäsxaña,<br />

markaräsxaña.<br />

Perder las malas mañas. Nayra chuymaja jaqhuña,<br />

jaytaña, armajaña vel armaxaña, waniña.<br />

Perder el ánimo. Vide: acobardar.<br />

Perded vos cuidado, que yo lo tomo al mío. Juma<br />

armama, jaytama, uksama sama, jani juma<br />

amajasimti; naki amajasija, p'utup'aywaja.<br />

Perdición, grande mal. Chiji. ¿Qué perdición o ruina<br />

es la que vino a este pueblo? ¿Athax kuna jach'a<br />

chijiru puri aka marka? ¿Kunax tuku, kunax yaní?<br />

Perdición eterna. Wiñaya mutuña, &c.<br />

Perdido, pobre no tener tras que parar. Küsqiña. +<br />

Andar muchos perdidos: qich'imaña vel ch'iqijraña,<br />

t'uqijraña.<br />

Perdido que todo lo juega, bebe, &c. Kunapsa<br />

t'ümintiri, tukuntiri, qích'imiyri, jach'a ampara vel<br />

purakparu jani jakit'iri. + Jugador perdido:<br />

chunkasiñaru, anatañaru kunasa tukuntiri, &c.<br />

Perdido por estudiar, por cantar, &c. Qillqaru,<br />

q'uchuru jiwata, waña chuyma jaqi.<br />

Perdiguero. P'isaqa thaqiri. Idem: maskiri anuqara.<br />

Perdiz grande. Wakä p'isaqa.<br />

Perdiz pequeño. Khullu. + Cazarlas al modo de

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!