21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Vocabulario de la Lengua Aymara 207<br />

Jithixtarapiña. + Darle para entrar permitiéndolo:<br />

Maluña churaña.<br />

Lumbre o llama. Nina.<br />

Lumbre o brasa. Nina sansa. + Hacerla soplando:<br />

nina phusatataña. + sacarla con pedernal:<br />

chukutatäña, chukuswaña. + Sacarla con dos<br />

palillos secos: nina phalaña. + Él instrumento con<br />

que se saca, si es con piedra: nina phankaña. Si es<br />

de palo: phala vel phalaña, phalusuña. + Hacer<br />

lumbre quemando leña: nina phichaña. + Cuando<br />

es para calentarse: phichasiña.<br />

Luna. Phaxsi. vide: pa no. II. donde se hallará como<br />

diremos ponerse la luna. Eclipsarse y otras cosas<br />

tocantes a la luna.<br />

Luna nueva. Qhanawiri.<br />

Luna llana. Urut'a vel phaxsi urut'a vel jach'a.<br />

Luna menguante de un día. Wawa iki misturi phaxsi.<br />

Luna menguante de dos o tres días. Jach'a jaqi iki<br />

misturi.<br />

Luna menguante de más días. Maya iki, paya iki,<br />

kimsa iki misturi phaxsi. Y según las horas de la<br />

noche van diciendo. Chika jaqhukipta, jila<br />

atawallpa aru, arumanti manqa qhantata, intimpi<br />

misturi phaxsi.<br />

Luna creciente. Dícese de la propia manera<br />

poniendo. Jalantiri, en lugar de misturi.<br />

Luna pequeña, de poca luz. Umaki, jisk'aki.<br />

Lunar. Ana. + Tenerle: anani. + Tenerle en el carrillo:<br />

nawnaru anani. Y así en otras partes.<br />

Lustre de las sedas y otras ropas. Lliphix<br />

lliphixtaña. + Ropa de lustre así: chullunkä isi,<br />

lliphix lliphixtiri. + Tenerle: lliphix lliphixtaña,<br />

lliju llijutaña.<br />

Luto. Idem: rutu vel: jach'ira. + Ponérsele:<br />

jach'irt'asiña, siñachasiña. + Traerle: jach'ira<br />

sarnaqaña. + Dejarle: jach'ira vel siña miraña. +<br />

Andar con el cabello tresquilado por luto: jach'ira<br />

yawiqasiña saranaqaña.<br />

Lujuria pecada. Wachuqa jucha.<br />

Lujurioso. Vide: deshonesto.<br />

Luz. Qhana. + Darla: qhanachaña.<br />

Lucero. Ururi.<br />

Lúcido. Anchaki. + Vestido lúcido. Vide: lustre.<br />

Lucir, parecer bien el vestido. Isi jiskhuti. + Parecer<br />

mal: yanqharu, jamqhuru jakhu.<br />

Lucir la hacienda. Sumaña. + No lucir: kunawisa,<br />

kunawisaki saranaqaña.<br />

Lucir otras cosas. Vide: resplandecer, relumbrar.<br />

Lucio. Vide: gordo.<br />

LL<br />

Llaga con abertura, como la que se hace con la<br />

espada. P'iya p'iyajawi, jununtawi, &c.<br />

Llagas así. P'iya p'iya, lutu lutu.<br />

Llaga de enfermedad. Qiri vel janchi p'íyajata.<br />

Llagarse el cuerpo. Qirit'itu vel qirilu, lutu lututu.<br />

Llagarse las carnes que se llegan mucho entre si.<br />

Llillijitu.<br />

Llaga así. Llilli.<br />

Llagado en la boca, mano, &c. Lakha vel ampara<br />

qiri.<br />

Llagado mucho. Qirixtara, janq'akhama.<br />

Llama de fuego. Nina. + Arder o hacer llama: nakhi,<br />

jallpasi. + Salir: jawk'usuña, jallpsuña. + Andar<br />

pujante: nakhuthaltaña. + Subir y bajar: nakhusu<br />

nakhantaña, jallpsu jallpantaña, jawk'usu<br />

jawk'antaña. + Hacer ruido: q'ütaña, kütaña.<br />

Llamaradas. Nakhutaña, &c. + Haberlas: nakhutaña,<br />

nakhutaltaña, nakhusu nakhantaña, &c.<br />

Llamar a Pedro, Juan, &c. Pedroy, Juanay; chay<br />

Pedro, & c.<br />

Llamar, decir que venga. Jawisaña, jawisaniña.<br />

Llamar a voces. Arunaqaña vel arut'aña.<br />

Llamar a uno de ladrón, de hechicero, &c. Con<br />

falsedad. Luntata tumpaña, &c.<br />

Llamar a la puerta. Punqu t'uxt'uxtäña.<br />

Llamar a Dios en su ayuda. Diosa wayuta<br />

wayunuqaña, äta änuqaña, jiskhuta jiskhanuqaña.<br />

Llamar a Nuestra Señora en sus trabajos. María<br />

matay yanapakita, wajcha wawamati armitajata<br />

saña, wayuta, wayunuqaña.<br />

Llamar a parte. Jaqharu irpaña.<br />

Llamar con la mano. Amparana jawisaña.<br />

Llamarse Pedro o tener por nombre. Pedro sutiniña;<br />

nana sutija Pedrowa.<br />

Llano camino, tierra. Pampaki, sulataki, asnuqaki,<br />

juskaki, pampa thakiki, & c.<br />

Llana piedra. Pallalla.<br />

Llano hombre sencillo, sincero. Qhana jaqi, alaxa,<br />

jani manqhini, q'apa jaqi, qhana chuymani.<br />

Llaneza así. Qhana chuymaniña.<br />

Llano rendido. Aynacha alit'iri chuymani jaqi.<br />

Llano. Vide: fácil.<br />

Llanada grande, que parece no se ha de acabar.<br />

Payi pampa, anu t'ukuwa, jani jusä, jani jusasiri,<br />

jani akinuqä, jani jaqixta pampa.<br />

Llanamente sin doblez. Chiqa chuymaki, taqi<br />

chuymaki, jani jaqhalt'äki.<br />

Llanamente, claramente. Qhanaki.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!