21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

116 Ludovico Bertonio<br />

llamp'unuqaxakiña. Dícese del aire, trompos,<br />

rodeznos, &c.<br />

Cesar lo que uno había comenzado. Tusuña.<br />

Cesar la enfermedad. Usu t'aku, sami, phajtali.<br />

Cesar dejando la obra. Samaña, v.g.<br />

Cese de escribir: jani qillqatti, samathawa,<br />

jaytathapiña.<br />

Cesar de crecer las papas por el hielo. Ch'iwipana<br />

amka jani aliti, pachpakiwa.<br />

Cesar la tristeza. Kichu apartitu, malaritu, phajtalitu.<br />

Cesar de llover. Jallu apari, t'aku, aparti.<br />

Cesar el alarido y vocería de la gente. Jaqi<br />

juphisina, wararisina amuktxi, ch'ujtxi.<br />

¿Cesas ya de ir adelante en la virtud?. ¿Niyati jiski<br />

saranaqañama chaqhäsita, armata, jaytatha?<br />

Cesta o canasta. Mulluq'u phut'i.<br />

Cesto de coca. Lunqu.<br />

Cebar, engordar puercos y otros animales.<br />

Lik'iptäña, phuquwaña, sasäña.<br />

Cebar la lámpara con aceite, el fuego con leña.<br />

Apaxataña, jamk'atha jamk'atha apaqaña.<br />

Ciego. Juykhu, ch'amaka.<br />

Ciego que ve muy poco. Säpi vel sarphu.<br />

Ciego de afición. Chuyma apäsiri.<br />

Ciego en el alma. Juykhu chuymani.<br />

Ciego así, antes de ser cristiano. Puruma ch'amaka<br />

jaqi.<br />

Cielo lugar de los santos. Alaxpacha.<br />

Cielo lugar alto, como cubierta de la tierra.<br />

Laqhampu.<br />

Cielo estrellado. Warawara laqhampu.<br />

Cielo raso, sereno. Q'ara, k'umarttata. + Serenarse:<br />

laqhampu llijuti, k'umartataxi. Vide: abrirse. +<br />

Estar colorado: sansakaña.<br />

Cielo del alta, &c. Ch'iwuña, achiwa.<br />

Ciénaga. Q'ulta, juqhu. + Hacerse: q'ultaxaña,<br />

q'ultuthaltaña.<br />

Ciénagas juntas o continuadas. Q'ulta q'ulta, juqhu<br />

juqhu, &c. vel juri juri.<br />

Ciencia. Yatiña.<br />

Cieno lodazal. Ch'arana.<br />

Ciento. Pataka. El modo de contar sobre ciento véase<br />

en el c. II § de la 2. p. de nuestra gramática.<br />

Ciento y más. Pataka jilasa.<br />

Ciento y tanto más. Pataka jilasa.<br />

Ciento y tamo más te dará Dios por uno que des.<br />

Maya churawimatha Dios apusa patakana<br />

jiliskipajatpa, patakampi churxajatpana.<br />

Cierne. Vide: estar en cierne.<br />

Cierto es. Chiqapiniwa.<br />

Cierto es que viene. Jani pampa vel ukasa ukasa<br />

jutani.<br />

Cierto que me huya. Jalsupinija, jalsupinirikthawa,<br />

yanqhana jalsuja. Y así se dirá de otras cosas.<br />

Cierta cosa me dijo. Mä yä atamitu.<br />

Ciertamente. Pini, pospuesto a los nombres e<br />

interpuesto a los verbos, v.g. Pedro es ciertamente:<br />

Pedropiniwa; Pedro irá ciertamente: Pedro<br />

mapinini.<br />

Ciervo de cuernos lisos. Taruja.<br />

Ciervo de cuernos enramados. Taruja waxra luku.<br />

Cilicio. Idem: vel ch'api isi, khanchara isi<br />

Cima del árbol. Quqana nayraí'apa, ch'unch'upa,<br />

ch'uch'utapa.<br />

Cima cuando significa encima o sobre: -patxa. Estar<br />

encima: patxankana. + Poner encima: patxaruchaña<br />

y todos los verbos compuestos con -xata: apxatana,<br />

iraxataña. + Andar encima, los verbos de<br />

movimiento y partícula -xata, como saraxataña,<br />

&c.<br />

Cimarrón, K'ita, waqura, sullqa, wanaqu, k'uñu<br />

k'uñu, kayu asuta, lari lari, chuqila. Estos dos<br />

postreros solamente convienen a hombres.<br />

Cimenterio. Vide: cementerio.<br />

Cimiento. Thaxsi. + Hacerle: thaxsiña, thaxsintaña,<br />

thaxsinuqaña, thaxsutaña. + Cavar para hacerle:<br />

thaxsitaki jat'usuña.<br />

Cinco. Pisqa vel phisqa<br />

Cinco tanto más. Pisqa jukha jila.<br />

Cinco tanto menos. Pisqa jukha pisi.<br />

Cincuenta. Pisqa tunka.<br />

Cíngulo. Wak'ask'asina. Vide: ceñirse.<br />

Cinta o agujeta. Idem: vel chinujasiña,<br />

chinuthapisiña.<br />

Cinta o faja angosta que las indias del Cuzco<br />

revuelven sobre otra faja vastaza. Qallu wak'a y<br />

la de abajo: tayka wak'a.<br />

Círculo rayado. Mulluq'u siq'ita, muyu siq'ita.<br />

Circunloquio. Alluxa arumpi arusiña.<br />

Circuncidar. Kharikipaña, sisikipaña. Circuncidaña.<br />

Ciruela de indias. Usuma.<br />

Cirugía. Qullaña.<br />

Cirujano. Qullakamana.<br />

Ciscarse. Vide: temer, amedrentarse, acobardarse.<br />

Cisne. Janq'u qiwlla.<br />

Cisterna. Uma piwra.<br />

Citar para el juez. Apuru ullasima saña vel<br />

ulljasitma.<br />

Citar la Sagrada Escritura. Diosana qillqapa sï saña.<br />

Ciudad. Jach'a marka.<br />

Ciudadano. Markani.<br />

Cizaña. Quranaka. Vide: malas hierbas; donde hay

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!