21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Vocabulario de la Lengua Aymara 87<br />

jat'isiña, jurqinuqasiña, jat'inuqasiña, sillunuqasiña,<br />

lliwq'anuqasiña.<br />

Arar la tierra. Qhulliña.<br />

Arar con bueyes. Wakhana qhulliña.<br />

Arar ahondando mucho. Qhullintaña, wachantaña,<br />

k'imintaña. Otros modos de arar se hallarán en la<br />

letra. Qhu- no. 2.<br />

Arar con camellones. Sukaña, suka qhulliña.<br />

Arar sin camellones. Mutaña vel muta qhulliña.<br />

Arar someramente. Sillpiraña.<br />

Arar mucha tierra. Qhullikipaña, sukakipaña,<br />

mutakipaña.<br />

Arar un poco de tierra en medio de otra que no<br />

está labrada. Wilachaña, wilachasiña, esvocablo<br />

de gente pobre.<br />

Arar y hacer cualquier otro beneficio en la<br />

chácara. Yapuchaña.<br />

Árbol. Quqa; y es nombre general, para todos los<br />

árboles grandes y pequeños, frutíferos y no<br />

frutíferos.<br />

Árbol fructífero. Achuri quqa.<br />

Árbol infructífero. Jani achuri quqa vel ina quqa.<br />

Árbol silvestre. Idem: Árbol infructífero.<br />

Árbol de durazno, membrillo, granada, &c. Jut'i,<br />

anteponiéndole durazno, membrillo, &c.<br />

Árbol plantado. Mallki quqa.<br />

Árbol arraigar. Quqa sapatati, jaki.<br />

Árbol o hierba muy verde. K'intu.<br />

Árbol de que hacen carbón en esta tierra. Qiñwa,<br />

qiwña.<br />

Árbol que no da fruto por falta de beneficio. Sumu<br />

quqa.<br />

Árbol que tiene hojas medicinales. Taru. Las hojas<br />

del Taru: pirari.<br />

Árbol o mata que no se seca ni aun después de<br />

cortado. Wiñaya wayna.<br />

Árbol plantar. Mallkintaña vel kallantaña.<br />

Árbol de muchos pimpollos. Alluxa mallkini quqa.<br />

Árbol, ahijar mucho. Alluxa mallkichasiña.<br />

Arboleda o arcabuco. Quqa quqa.<br />

Arboleda de árboles frutiferos. Achuri quqa quqa.<br />

Arbolillo. Jisk'a quqa.<br />

Arcabuco. Quqa quqa; jani yanata quqa, puruma<br />

quqa.<br />

Arcabuz. Illapa, q'axcha.<br />

Arcabuz, tirar o dispara. Illapat'aña, q'axchat'aña.<br />

Arcabucero que tire. Illapuri, q'axchiri.<br />

Arcabucero que los hace. Illapakamana.<br />

Arcadas dar. Chuyma llujuthaltitu, jaxrujachitu,<br />

llujunaqtitu vel jaxrusu jaxruntaña vel unkunaqtitu.<br />

Arcaduces de barro o plomo. Sañu. Idem: malla<br />

pincha o larqa<br />

Arcángel. Arkanjila.<br />

Arcángeles. Arkanjilanaka.<br />

Arquitriclino maestresala. Yampani.<br />

Arco del cielo. Kürmi vel kürimi<br />

Arco así parecer. Säti ullasi<br />

Arco o cerco que a veces suele haber alrededor del<br />

sol. Itu vel t'itu.<br />

Arco haber así. Inti itu vel itunipi.<br />

Arco de los edificios. Kürmi.<br />

Arco coral. Jach'a kürmi.<br />

Arco así tener. Kürmini.<br />

Arco así hacer. Kürmichaña.<br />

Arqueado edificio o de bóveda. Putu uta, putu<br />

iglesia.<br />

Arquear así o hacer bóveda. Putuki pirqana.<br />

Arco para tirar. Mich'i.<br />

Arco amar. Mich'i wayut'aña.<br />

Arco tirar. Mih'at'aña, antutana.<br />

Arco asestar. Mich'impi unanchaña, ullat'aña, irt'aña.<br />

Arder o quemarse. Nakhaña.<br />

Arder o abrasarse de calentura. Phutijitu, phuti<br />

chuyma qhatijitu, phuti qhatikipitu, de -aña.<br />

Arder, abrasarse con deseos deshonestos. Marmitaki<br />

q'unchiptaña.<br />

Arder echado llama. Nina jallpasi, jawk'usu.<br />

Nakhuthalti.<br />

Arder el sol. Inti lupi vel qanqi<br />

Arder las orejas. Jinchu nakjitu, junt'ujitu.<br />

Arder el estómago. Chuyma qhatijitu.<br />

Arder el hierro. Yawri pari.<br />

Arder el hierro, echando chispas. Yawri pari nina<br />

warawara chukhujríyi.<br />

Ardiente hierro. Yawri pari.<br />

Arder quemarse con el sol. Inti lupijitu, qanqijitu.<br />

Ardor del fuego. Ninana qanqipa, junt'upa,<br />

junt'ujasiñapa.<br />

Arder el sol. Lupipa qanqipa.<br />

A regla estar. Reglaru t'alaxtatawa.<br />

Arena. Ch'alla vel t'iwu.<br />

Arena echar en la cal. Q'atawiru ch'allanchaña.<br />

Arena echar sobre el papel. Ch'allana willixataña.<br />

Arenal de donde sacan arena. Ch'alla ira.<br />

Arenal o llanadas llenas de arena. Ch'alla pampa,<br />

ch'alla ch'alla.<br />

Arena pura sin mezcla. Ch'allaxta.<br />

Argentería. Lliphiri qullqi.<br />

Argüir disputando. Sasiña, k'utisiña, jaychutasiña;<br />

aru pura atipäsiña.<br />

Argüir de pecado declarándosele convenciéndole.<br />

Jucha unanchäña, tuqinchaña, juchanichaña

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!