21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Vocabulario de la Lengua Aymara 153<br />

Dormitorio. Ikiyawi, ikiña uta.<br />

Dormida de animales. Jipiña. Idem: kallanka.<br />

Dos personas. Pañi.<br />

Dos cosas. Paya vel pä.<br />

Dos niños de un parto. Pacha pachachata wawa; y al<br />

primero que nace llaman qhaxa, al segundo wisa y<br />

si son niñas a la primera awalla, a la segunda<br />

jispalla.<br />

Dos tanto. Paya jukha. Vide: cinco tanto o diez tanto.<br />

Dos cosas pareadas o compañeras como dos<br />

zapatos, dos vasos, &c. Yanani.<br />

Dos años después de este. Khuri naxsa.<br />

Dos caras tener el que dice uno aquí, otro acullá. Pä<br />

lakha jaqi.<br />

Doseles, colgaduras. Janaxatasiña, isixatasiña isi.<br />

Dosel o cielo de los altares o sitiales, &c. Ach'iwa. +<br />

Ponerle: ach'iwaxataña.<br />

Dote. Idem: tuti. T, en lugar de D. + Darle: apantasiña,<br />

tuti churaña.<br />

Doctrina, lugar donde la enseñan. Yatawi.<br />

Doctrina, las cosas que se enseñan. Yatichata,<br />

yatichawi.<br />

Doctrina o parroquia. Iklisya vel parukya.<br />

Doce. Tunka pañi. Y es para todas las cosas, personas<br />

y no personas.<br />

Doceno. Tunka manixaru vel tunka mani kipa.<br />

Docientos. Pä pataka.<br />

Dudar. Pawnaqaña. 3 -qi.<br />

Dudar si hará o no recelándose. Tumkit'aña,<br />

qhiyt'aña, jiwt'aña, llajllat'aña.<br />

Dudar. Vide: preguntar.<br />

Duda. Pawnaqaña, pawnaqawi. + Ir en duda por sí o<br />

por no: aru paki saraña, maña.<br />

Dudoso. Pawnaqiri. Vide: perplejo. + Andarlo:<br />

pawnaqaña vel pawnaqaskaña.<br />

Duelos. Thaxi sumi. + Tenerlos: thaxini, sumini. +<br />

Contarlos: atamaña.<br />

Dueño o señor de la casa: utani. Y así de otras cosas,<br />

añadiéndoles -ni.<br />

Dueño de este caballo. Aka caballoni.<br />

Dueño de aquello de que tratan o hablan. Ukani.<br />

Dueño de sí mismo, libre. Chuymakama vel puruma<br />

jaqi.<br />

Dueña matrona. Mamanaka.<br />

Dulce. Muxsa. + Volverse: muxsaxaña. + Echarle en<br />

la comida: muxsanchaña.<br />

Dulzura. Muxsa, muxsaña vel muxsakankaña.<br />

Dura tierra. Amaru, yaja, khama, ch'ullqichaykara,<br />

waña, sinti.<br />

Duro de corazón. Amaru chuymani vel ch'ayu,<br />

tarqaqa, tarma ch'unch'u, puti ch'unch'u, q'ullute<br />

jinchu, tuji, qala chuymani, jach'a chuyma, jani<br />

pakiya, jani phaxtä, jani chiqä, tataña, mita tataki.<br />

Duro como piedras, madera, &c. Amaru, yaja,<br />

ch'ullqi, sinti.<br />

Duro maíz. Muruchi tunqu.<br />

Duro como pellejos, &c. Khuru lawa. + Volverse<br />

duro de cualquiera cosa: amaruptaña, amaruxaña,<br />

&c. Añadiendo estas partículas a los nombres que<br />

fuere menester.<br />

Dureza. Amarukankaña, &c. Añadiendo -kankaña a<br />

los nombres que significan duro, de cualquier<br />

manera que sean.<br />

Durar el vestido mucho tiempo y otras cosas.<br />

Jaritha, jayatha mirq'isiña.<br />

Durar mucho una casa. Jayatha mirq'isiri. Y así de<br />

otras cosas.<br />

Durar poco. Llaki, jamk'aki mirq'isiña.<br />

Durar mucho en el gobierno. Jayapacha apu, Papa,<br />

Obispo, Reya. Corregidora kankaña vel -ña vel<br />

Saranaqaña.<br />

Durar una temporada la vida, la honra, riqueza,<br />

&c. Jakaña qama, haciendani saranaqaña,<br />

chhanakiwa, mit'akiwa.<br />

Durar hablando de esta manera. Mientras dura la<br />

vida. Imansa jakkasina vel jakkijana. Mientras dura<br />

la cuaresma: imansa cuaresmakipana. Y este modo<br />

por gerundio o subjuntivo, sirve al tiempo pasado,<br />

presente y futuro.<br />

Durar para siempre. Wiñayatakiña vel kankaña.<br />

Durar poco. Llaki, jamk'aki tukusiña.<br />

Durar poco en el oficio o dignidad de obispo, &c.<br />

Llaki obispot'aña, papat'aña, reyat'aña, &c. Y así<br />

decimos también: Llaki fiscalat'aña,<br />

sacristanat'aña, &c.<br />

Duradero. Jayapacha. Esta vida no es duradera, no<br />

me agrada el vivir de esta manera: jani jayapacha<br />

akajama saranaqirikti.<br />

Durable. Jayapachataki. Ut Supra: "Laus Deo<br />

Virginique Matri Mariae sine ulla peccati macula<br />

conceptae."

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!