21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

278 Ludovico Bertonio<br />

Siete. Paqallqu.<br />

Siete mesino. Jisk'anchawaqata, jisk'amukuta, jisk'ata,<br />

chanachata.<br />

Siglo. Wiñaya, mä wiñaya, pä wiñaya, &c. + De mi<br />

siglo o de mi edad, tu edad, &c: nä wiñaya, &c.<br />

Significar, querer decir. Sa pachana saña.<br />

Significar su intento. Chuyma atamaja, amajasawi<br />

qhanachaña.<br />

Significar, dar a entender. Unanchäña, jamutäña,<br />

jamurpäyaña.<br />

Significación. Jamut'aña. En una significación: mä<br />

jamut'añana.<br />

Siguiente. Ukaxaru arkiri.<br />

Silencio. Amuktaña, ch'ujulaña, Vide: callar.<br />

Silencio de la noche. Ch'inti aruma.<br />

Silo. Vide: troje.<br />

Silo de ladrones. Tuqa.<br />

Silbar. Wiswisiña, phusarasiña.<br />

Silbar poniendo la mano en la boca. Khürasiña.<br />

Silbo. Wiswisiña, khürasiña.<br />

Silla. Idem: vel utkana.<br />

Sillería. Ch'ixuta qalanaka. + Labrarla: qala ch'ixuña.<br />

Simiente. Vide: semilla.<br />

Simple bobo. Luqhi tukuku q'uq'a.<br />

Simple cosa no doblada. Maytharphiki, mäxtaki.<br />

Sin casa, ni cama donde recostarse. Alikatañawisa,<br />

arphakatañawisa.<br />

Sin advertir o sin acordarse hacer, comer, dormir,<br />

dar, &c. Luratawiña, manq'atawiña, ikitawiña,<br />

churatawiña. Usando de los verbos compuestos<br />

con la partícula -tawi- o diciendo. Armamt'äki<br />

luraña, manq'aña, &c.<br />

Sin apercibimiento ponerse en camino, &c.<br />

Amupachaki saraña.<br />

Sin apretar o ralo. Llaja, taphaki.<br />

Sin bullicio. Tankjasinawi.<br />

Sin cuenta o número. Vide: infinidad.<br />

Sin cuidado, hombre descuidado. Llakimana jaqi.<br />

Sin comer. Manq'amä, manq'anawi.<br />

Sin cesar. T'aqhanawiki vel Jani t'aqhanawi. Con<br />

negación y sin ella vel amanawiki, uka tukuta.<br />

Sin dejar nada. Thiyani qurpani.<br />

Sin dientes. Lakha ulluma.<br />

Sindico, acusador. Ch'ata ch'ata.<br />

Sin estorbo a contento. Malaxä.<br />

Sin falta, sin duda. Jani pampa, amusaña. Sin falta<br />

vendrá: ukasa ukasa jutapinini.<br />

Sin filo. Turu.<br />

Singular, único. Maynixta, sapaxta, mäxta.<br />

Sin entendimiento. Chuymawisa, llacha qawraki,<br />

ch'iqi ch'iqi, chuyma aphalla, chuyma phusa.<br />

Sin hueso, sola carne. Aychallchapi vel janchillchapi.<br />

Sin hombre viviente, casa vacia. Tajata, tantata,<br />

ch'intata.<br />

Sin igual. Jani phaxtani, jani chikani.<br />

Sin miedo. Jani qhï. Jani tunki vel wati. + Sacudir sin<br />

miedo a muchos: nuwatataña.<br />

Sin mudanza. Pachpaki.<br />

Sin malicia. Japhallathamaki.<br />

Sin mezcla de otro color. Uqa vel phichu. Todo<br />

colorado, azul, &c. Sin mezcla: chupika uqaki,<br />

chupika phichuki, larama uqaki, &c.<br />

Sin ningún achaque. Chuqitpiniki.<br />

Sin para qué. Ina läki, kasiki. + Comprar algo sin<br />

para qué: alasich'ukiña. Y de esta manera se<br />

pueden decir muchas cosas, componiendo los<br />

verbos con -ch'uki, y si las cosas son muchas con<br />

la partícula -wäsi.<br />

Sin provecho. Kasiläki, inaki.<br />

Sin por qué, sin razón. Chuqitpiniki, jani yäxatha.<br />

Sinónimo, vocablo de una misma significación que<br />

otro. Aruna yanapa, ch'illapa. + Hablar con<br />

muchos sinónimos: yanani yanani vel yanani<br />

ch'illani arusiña.<br />

Sin razón. Vide: sin por qué.<br />

Sin resistencia. Iyasasinaki.<br />

Sin sombrero. Tankawisa vel tankallawisa vel<br />

tankallawsa. Añadiendo -wisa y algunas veces usa<br />

a las cosas, como qullqiwisa, utawisa, manq'awisa,<br />

&c. Uno que no tiene o sin esas cosas.<br />

Sin salida. Uqha. Dícese de calles y otras cosas<br />

cerradas.<br />

Sin sentido, como fuera de sí o medio muerto por<br />

algún golpe, &c. Samkhart'ata, jiwart'ata.<br />

Sin tardar. Thusaki. Vide: luego.<br />

Sin tiempo. Nayraja, ch'inaja.<br />

Sin vergüenza. Ch'ujinawi, jani wati, jani llaki.<br />

Sin un cabello, sin un pelo de barba. P'axlla<br />

p'iq'iñani, p'axlla tiranqayuni.<br />

Sin vigor, sin fuerza. Iwachu, ch'amawisa, ch'ama<br />

ch'usa. Idem: ch'ama thä vel t'awra laq'a.<br />

Sin vado, sin suelo. Mik'ayu vel manqhi, &c. Vide:<br />

profundo.<br />

Siquima, fruta de indias. Willu.<br />

Siquima seca. Willu khama vel willu sura; como<br />

también dicen durasno khama vel sura.<br />

Sirguerito. Ch'iyña, ch'uyña vel chuqi ch'iyña.<br />

Sitio o suelo de la casa antes de hecha. Utataki uraqi.<br />

Sobaco vel sol sobaco. Chiqanqara, llilli. + Meter<br />

algo en él encubierto: qhumantaña, qhumajasiña. +<br />

Llevar algo en él: qhumaña, chiqanqara manqhiru<br />

apaña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!