LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
278 Ludovico Bertonio<br />
Siete. Paqallqu.<br />
Siete mesino. Jisk'anchawaqata, jisk'amukuta, jisk'ata,<br />
chanachata.<br />
Siglo. Wiñaya, mä wiñaya, pä wiñaya, &c. + De mi<br />
siglo o de mi edad, tu edad, &c: nä wiñaya, &c.<br />
Significar, querer decir. Sa pachana saña.<br />
Significar su intento. Chuyma atamaja, amajasawi<br />
qhanachaña.<br />
Significar, dar a entender. Unanchäña, jamutäña,<br />
jamurpäyaña.<br />
Significación. Jamut'aña. En una significación: mä<br />
jamut'añana.<br />
Siguiente. Ukaxaru arkiri.<br />
Silencio. Amuktaña, ch'ujulaña, Vide: callar.<br />
Silencio de la noche. Ch'inti aruma.<br />
Silo. Vide: troje.<br />
Silo de ladrones. Tuqa.<br />
Silbar. Wiswisiña, phusarasiña.<br />
Silbar poniendo la mano en la boca. Khürasiña.<br />
Silbo. Wiswisiña, khürasiña.<br />
Silla. Idem: vel utkana.<br />
Sillería. Ch'ixuta qalanaka. + Labrarla: qala ch'ixuña.<br />
Simiente. Vide: semilla.<br />
Simple bobo. Luqhi tukuku q'uq'a.<br />
Simple cosa no doblada. Maytharphiki, mäxtaki.<br />
Sin casa, ni cama donde recostarse. Alikatañawisa,<br />
arphakatañawisa.<br />
Sin advertir o sin acordarse hacer, comer, dormir,<br />
dar, &c. Luratawiña, manq'atawiña, ikitawiña,<br />
churatawiña. Usando de los verbos compuestos<br />
con la partícula -tawi- o diciendo. Armamt'äki<br />
luraña, manq'aña, &c.<br />
Sin apercibimiento ponerse en camino, &c.<br />
Amupachaki saraña.<br />
Sin apretar o ralo. Llaja, taphaki.<br />
Sin bullicio. Tankjasinawi.<br />
Sin cuenta o número. Vide: infinidad.<br />
Sin cuidado, hombre descuidado. Llakimana jaqi.<br />
Sin comer. Manq'amä, manq'anawi.<br />
Sin cesar. T'aqhanawiki vel Jani t'aqhanawi. Con<br />
negación y sin ella vel amanawiki, uka tukuta.<br />
Sin dejar nada. Thiyani qurpani.<br />
Sin dientes. Lakha ulluma.<br />
Sindico, acusador. Ch'ata ch'ata.<br />
Sin estorbo a contento. Malaxä.<br />
Sin falta, sin duda. Jani pampa, amusaña. Sin falta<br />
vendrá: ukasa ukasa jutapinini.<br />
Sin filo. Turu.<br />
Singular, único. Maynixta, sapaxta, mäxta.<br />
Sin entendimiento. Chuymawisa, llacha qawraki,<br />
ch'iqi ch'iqi, chuyma aphalla, chuyma phusa.<br />
Sin hueso, sola carne. Aychallchapi vel janchillchapi.<br />
Sin hombre viviente, casa vacia. Tajata, tantata,<br />
ch'intata.<br />
Sin igual. Jani phaxtani, jani chikani.<br />
Sin miedo. Jani qhï. Jani tunki vel wati. + Sacudir sin<br />
miedo a muchos: nuwatataña.<br />
Sin mudanza. Pachpaki.<br />
Sin malicia. Japhallathamaki.<br />
Sin mezcla de otro color. Uqa vel phichu. Todo<br />
colorado, azul, &c. Sin mezcla: chupika uqaki,<br />
chupika phichuki, larama uqaki, &c.<br />
Sin ningún achaque. Chuqitpiniki.<br />
Sin para qué. Ina läki, kasiki. + Comprar algo sin<br />
para qué: alasich'ukiña. Y de esta manera se<br />
pueden decir muchas cosas, componiendo los<br />
verbos con -ch'uki, y si las cosas son muchas con<br />
la partícula -wäsi.<br />
Sin provecho. Kasiläki, inaki.<br />
Sin por qué, sin razón. Chuqitpiniki, jani yäxatha.<br />
Sinónimo, vocablo de una misma significación que<br />
otro. Aruna yanapa, ch'illapa. + Hablar con<br />
muchos sinónimos: yanani yanani vel yanani<br />
ch'illani arusiña.<br />
Sin razón. Vide: sin por qué.<br />
Sin resistencia. Iyasasinaki.<br />
Sin sombrero. Tankawisa vel tankallawisa vel<br />
tankallawsa. Añadiendo -wisa y algunas veces usa<br />
a las cosas, como qullqiwisa, utawisa, manq'awisa,<br />
&c. Uno que no tiene o sin esas cosas.<br />
Sin salida. Uqha. Dícese de calles y otras cosas<br />
cerradas.<br />
Sin sentido, como fuera de sí o medio muerto por<br />
algún golpe, &c. Samkhart'ata, jiwart'ata.<br />
Sin tardar. Thusaki. Vide: luego.<br />
Sin tiempo. Nayraja, ch'inaja.<br />
Sin vergüenza. Ch'ujinawi, jani wati, jani llaki.<br />
Sin un cabello, sin un pelo de barba. P'axlla<br />
p'iq'iñani, p'axlla tiranqayuni.<br />
Sin vigor, sin fuerza. Iwachu, ch'amawisa, ch'ama<br />
ch'usa. Idem: ch'ama thä vel t'awra laq'a.<br />
Sin vado, sin suelo. Mik'ayu vel manqhi, &c. Vide:<br />
profundo.<br />
Siquima, fruta de indias. Willu.<br />
Siquima seca. Willu khama vel willu sura; como<br />
también dicen durasno khama vel sura.<br />
Sirguerito. Ch'iyña, ch'uyña vel chuqi ch'iyña.<br />
Sitio o suelo de la casa antes de hecha. Utataki uraqi.<br />
Sobaco vel sol sobaco. Chiqanqara, llilli. + Meter<br />
algo en él encubierto: qhumantaña, qhumajasiña. +<br />
Llevar algo en él: qhumaña, chiqanqara manqhiru<br />
apaña.